Pars Today

Bu bölümde el yazma eserleri ile ilgili konuşacağız.

El yazmaları veya el nüshaları veya el yazma eserleri, elle yazılmış kitap ve yazılardır. Doğu'da, özellikle İran'daki el yazmaları çok eski bir tarihe sahiptir. Eski zamanlarda, hükümdarlar genellikle hükümet süreçlerini ve talimatların yazılması için  sekreterlikler ve katiplerin kaldığı mekanlar kurarlardı. Çoğu Avrupa dillerinde ise el yazması daha çok "manuscript" ifadesi ile anılmaktadır. Bu kelime ise  el anlamına gelen "manu" ve "script" yani yazı ifadelerinden oluşmaktadır. 

Tarihi incelerken Kuran-ı Kerim'in ezberlenmesi ve aktarılmasındaki ve de Arap yazısının tarihi gelişmesinin  en önemli kaynaklarından biri de Kuran-ı Kerim'in el yazısı nüshalarıdır. Kuran-ı Kerim'den geriye kalan en eski el yazma nüshası Hicri Kameri ilk yüzyıla aittir.  Aslında Kuran-ı Kerim'in el yazması nüshalarının kalıcılığı, vakfetmek ile iç içedir.  Çünkü bilinen en eski Kuran-ı Kerim nüshaları, İslam dini evliyalarına, ziyaret yerleri ve türbelere vakfedilen eserler olmuştur. 

Birçok Kuran-ı Kerim ayetinden ve sahih sayılan tefsirlerden, Allah Resulü Hz. Muhammed saa'in okuma ve yazması olmadığı anlaşılıyor. Nitekim Peygamber Efendimiz'e ait hiçbir yazısı da bulunmamaktadır. Ancak Peygamber Efendimizin okuma yazmasızlığı o dönem tüm Arap yarımadasına hakim bir durumdu. Bu yüzden Allah Resulü, ayetler indiğinde,  kendileri bu ayetleri ezberlemelerinin yanı sıra sahabelerine de bu ayetleri ezberletirlerdi. Bu bağlamda az sayıda okuma yazması olan kişiler de Kuran-ı Kerim'i yazmaya çalışırlardı. Böylece ilahi kelimeler ve ifadelerin  korunmasında ve kollanmasında detaylara bile dikkat edilirdi. 

Kur'an ve Kur'ani ilimler tarihinde, vahiy katipleri olarak bilinen Kuran-ı Kerim'i yazıya dökenlerin ismi gelmiştir. Ali as ve Zeyd bin Sabit  ise bu alanda her zaman Allah Resulüne eşlik edenlerdendi.  Buna ilaveten zaten Hz. Ali as ve Zeyd katipliklerinin yanı sıra Kuran'ın ezberleyicilerinden de sayılırlardı.  Buna rağmen Allah Resulünün vefatından sonra ve İslam'ın yayılmasının ve böylece Kur'ani kültür ve kavramların yayılması zaruretinin doğmasının ardından, Kuran'ın yazılı olarak yayılması gerekiyordu.  İşte bu sırada İmam Ali as talimatı üzerine  Ebu Es'ed Dueli  Kuran-ı Kerim ayetlerini i'raplandırıp noktalandırma işaretleri ile süsledi ki ilahi kelimeler, Arap olmayanlar arasında bile doğru okunsun ve doğru anlaşılsın. 

Yazılan tüm el yazısı nüshaları arasından ise, Kuran-ı Kerim'in el yazmaları diğer kaynaklardan daha önemlidir.  Bu durum sadece Kuran-ı Kerim'in kutsallığından kaynaklanmıyor, el yazmalarında kullanılan  sanatsal değerler açısından da kaynaklanıyor. Sanat uzmanlarına göre, farklı dönemlerdeki İslami sanat dallarının çoğu, el yazma Kuran-ı Kerim eserlerinde kullanılmıştır. Bu bağlamda bu eserleri  farklı dönemlerdeki  eserlerin en iyisi olarak saymak da mümkün. Diğer yandan ise  el yazma Kuran-ı Kerim eserleri genellikle krallar ve emirlerin talimatları üzerine yazılmış ve sanatsal değerin yanı sıra  tarihi açıdan da değerli ve incelenmeye değer olarak sayılır. 

Kuran'ın binlerce el yazması dünyanın dört bir yanına dağılmış durumda ve bazıları müzelerde tutuluyor. Ancak İran'da ve Meşhed şehrinde bulunan İmam Rıza as Türbesi'nin hazinesi, Kur'an'ın 20 binden fazla el yazması ile İslam dünyasında bu kaynakların korunması açısından en önemli merkezlerden biridir. Bu merkezde, uzmanlara göre İran'daki en eski Kur'anlardan biri olan İmamların mübarek el yazısına atfedilen Kur'anlar saklanmaktadır. Bu nedenle İmam Rıza as türbesinin  Kur'an hazinesi  dünyanın ilk ve en zengin Kuran müzesidir. Ancak bu merkezin önemi sadece Kur'an nüshalarının  çok sayıda muhafaza edilmesinde değil, aynı zamanda ehlibeyt İmamları döneminden bu yana bu merkezde muhafaza edilen Kur'an'ın kadim dönemlere ait olmasıdır. 

 Kuran'ın bu nüshaları İmam Rıza as türbesine vakfedilmiş ve bağışlanmıştır.  Yüz nüshası, birinci ila üçüncü kameri yüzyıllara ait olup geyik derisine ve postuna yazılmıştır ve Ehlibeyt İmamlarının sekizinin mübarek el yazısına atfedilmiştir.  İmam Ali a, İmam Hasan as, İmam Hüseyin as, İmam Seccad as, İmam Sadık as, İmam Rıza as'a atfedilen Kur'an nüshaları  ve diğerler evliyalara atfedilen dört Kur'an risalesi, bu hazinenin en önde gelen Kurani eserlerinden sayılırlar. Bu Kur'an-ı Kerimlerin çoğu Safeviler döneminde İmam Rıza as Türbesine  bağışlanmış veya vakfedilmiştir. Bu Kur'an-ı Kerim nüshalarından  bazılarının arkasında "Şeyh Bahai" el yazısıyla vakfiye mektupları mevcuttur

Belki de Kur'an'ın tilavet ve kelâmını inceleme, belâgat ilimlerini ve bir bakıma estetik konuşma metodlarını doğurduğu gibi, Kur'an'ın yazımı da yazı süsleme sanatlarının ortaya çıkışına neden olmuş ve sanatın olağanüstü önemini ortaya çıkarmıştır.  Müslümanlar arasında hat sanatı, İslam'ın ilk asırlarından itibaren çoğu İslam ülkesinde, özellikle İran'da tezhip, ciltçilik, minyatür, çerçeveleme gibi sanatlar ve bunların üzerine “hat sanatı” şaşırtıcı bir şekilde gelişmiştir.

Merhum "Seyyid Muhammed Bakır Necefi Şuşteri", Kur'an yazmanın bu eşsiz arka planının ve eşsiz değerinin farkında olarak, bu sanatların mükemmel bir koleksiyonunu derlemek ve düzenlemek için yirmi beş yıllık bir araştırma yürüttü ve sonuçta  bu sanatların mükemmel bir koleksiyoncularından biri oldu.  Dördüncü yüzyıldan 14'üncü yüzyıla kadar Kuran-ı Kerim eserlerini toplayan bu araştırmacı, bu çabasının sonucu "İran Mushafı" adlı değerli bir kitabı hazırlamıştır. 

"İran Mushafı", İranlı sanatçılar ve hattatlar tarafından bin yıl boyunca yazılmış Kuran-ı Kerim'in yüz seksen el yazmasından oluşan bir koleksiyon kitabıdır. Ayetlerin sıralamasına göre bu koleksiyon kitap tam bir Kur'an-ı Kerim eseridir ve nüshaların seçilme sırası öyledir ki, Kur'an'ın başı dördüncü asır katiplerinin yazısı, sonu ise çağdaş yazarların el yazısından oluşur. 

Bu koleksiyonun derlenmesinde dikkat çekici noktalardan biri, genellikle mevcut tüm Kur'an nüshalarında, Fatiha Suresi'nin tezhip, boyama ve şerhlerinin diğer sayfalardan  farklı bir şekilde özel biçimde  yapılmasıdır. Mushaf Kitabında bu el yazma eserlerinin tüm Fatiha suresi sayfaları yer almıştır. Öyle ki her nüshadan bir bölüm ayet verildikten sonra tekrar Fatiha suresine yer verilmiştir. Kimi zaman da  Bakara suresinin ilk ayetleri yer almaktadır.  Yani kullanılan katiplerin ve yazmaların sayısı kadar Fatiha suresi eserde yer almaktadır. İşte bu özellik, tek başına bu kitabı tam bir ansiklopediye dönüştürmüştür. 

Bu koleksiyon derlenirken tezhip, hat, ciltçilik, hat ve kronolojik önceliklere yer vermeye çalışılmıştır. Böylece  farklı sanatsal üsluplar sergilenmeye çalışılmıştır. Ayrıca çoğu nüshalardaki  çiçek, kuş ve yaldızlı geometrik desenli süslenmiş sayfalar da sergilenmeye çalışılmıştır. . Bu nedenle, bu koleksiyon, Müslüman sanat eserlerini tanımakla ilgilenenlere Müslüman kitapçılık sanatının kapsamlı bir gösterimi olarak tanıtılabilir.
Seçilen her el yazma nüshasının başında hem Farsça hem de Arapça kısa bir açıklama, tarihi özellikleri, sûrenin adını ve yazılan ayetlerin sayısını belirtir. Daha sonra araştırmacıların Kuran'ın surelerini ve ayetlerini sırayla okuyabilmeleri ve aynı zamanda her bir yazma nüshayı tarihsel ve sanatsal açıdan tanımaları için başlık, altın yaldızlı sayfalar ve hatta kapak örneklerine yer verilmiştir.
Kaligrafi, imla, i'rab ve noktalama işaretleri hakkında da şunu söylemek gerekir; Sözcüklerin işaretleri, irab ve noktalama işaretleri gibi tüm tanımlayıcı işaretlerinin Hicri Kameri birinci yüzyıldan sonra icat edildiği göz önüne alındığında, bu derlemede kelime kaydetmenin ve yazısal dönüşümlerin evriminin tarihsel seyrinde ayetlerin tüm işaretleri ortaya çıkarılmıştır. 
Kur'an-ı Kerim'in nüshalarının detaylı olarak tanınması amacı ile sure ve ayet sırasına göre , her birinin gerekli açıklamaları ve özellikleri ile araştırmacıların ihtiyaç duyduğu diğer bilgiler eklenmiştir. Bu bilgiler şunları içerir: orijinal nüshanın numarası ve tutulduğu yer, yaprak sayısı ve orijinal nüshanın boyutu, yazarın adı ve yazının tarihi. 
"İran Mushafı", batıni ve Kuranî değerlerine ek olarak, ilahi ayetlerin tarihi ve sanatsal bir koleksiyonu olarak da önem taşır. İran sanatı ve İslam kültürü alanında önemli bir sanatsal-kültürel referans olarak sayılır. . Ayrıca, yayınlanmasından bu yana geçen birkaç yıl içinde, bir daha asla basılmayacak olan Kuran ayetlerinin el yazmalarından oluşan değerli bir koleksiyon olarak sanatseverlerin ve koleksiyoncuların dikkatini çeken bir eserdir. Bu koleksiyon, Almanya, Köln'deki Manuska Basım Evi Enstitüsü tarafından sert kapaklı,  1600 sayfa yaldızlı ve tam renkli,  kuşe kağıtlar şeklinde 2 ciltli halinde yayınlanmıştır.