Эрон иқтисодиётида билимга асосланган ишлаб чиқаришнинг ўрни, аҳамияти ва натижалари (12)

 Инқилоб муаззам раҳбари 1401 йил шиорини "ишлаб чиқариш, билимга асосланиш, иш ўринлари ташкил этиш" деб номлади. Шу муносабат билан йил шиорига асосланган дастурлар тайёрланиб, сизларга тақдим этилмоқда. Ушбу якуний қисмда дастурларнинг қисқача мазмуни эътиборингизга ҳавола этилади.

Сўнгги йилларда душман томонидан кўрсатилаётган иқтисодий босим инқилобнинг олий раҳбари, ҳукумат амалдорлари, оммавий ахборот воситаларининг асосий ташвиши, шунингдек, Эрон Ислом Республикаси душманларининг эксплуатация қилиш майдонига айланди. Ислом инқилоби муаззам раҳбари (Мадда зиллиҳ) 2010-йилларнинг деярли барча йиллари ва охирги икки йилда иқтисодий асослардан бирини йил шиори сифатида танлади. Унинг сўнгги ўн йилликдаги йил шиорида иқтисодиёт масаласига эътибор қаратишининг энг муҳим сабаби иқтисодиётнинг мамлакатнинг турли ижтимоий, сиёсий, хавфсизлик ва ҳатто маданий жиҳатларида тутган ўрни бўлганга ўхшайди.

Шамсий 1401-йилда (2022-йил.)инқилоб раҳбари иқтисодий ва илмий асослар уйғунлигини йил шиори сифатида танлади. Янги йилнинг “ишлаб чиқариш, билимга асосланиш, иш ўринлари ташкил этиш” деб номланиши мамлакатимизнинг иқтисодий даврнинг янги босқичига қадам қўяётгани зарурлигини кўрсатади. Ишлаб чиқариш ва иқтисодий ўсишни оширишга эътибор иш ўринлари яратиш ва билимга асосланган табиат каби чекловлар ва хусусиятларга қаратилиши керак.

Ўтган йилларда мамлакатимизда ишлаб чиқариш соҳасида асосий эътибор капитал талаб қилувчи фаолиятга қаратилди ва ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсишига мос равишда биз инвестициялар ва энергия ресурсларини истеъмол қилиш ва бошқаларни кўрмоқдамиз. Янги асрда ислоҳ қилиниши ва иш ўринлари яратиш устуворлиги билан ишлаб чиқаришга ўтиши керак бўлган жараён мана шу. Асосан, ишсизлик каби муаммоларни иқтисодиётдаги ишлаб чиқариш тоифасига қараб ҳал қилиш мумкин. Аксарият иш жойлари бевосита ёки билвосита ишлаб чиқариш сектори билан боғлиқ. 2005 йилда Япониянинг ишлаб чиқариш сектори иқтисодиётининг 20,2 фоизини, Германиянинг 23,2 фоизини ва Американинг 13,4 фоизини ташкил этди. Худди шу статистик маълумотларга асосланиб, агар Американинг ишлаб чиқариш сектори Япониянинг ишлаб чиқариш сектори ҳажмида бўлганида, бу мамлакатда 7 миллион юқори сифатли, барқарор ва муносиб маошли иш жойлари бўлар эди. Агар ишлаб чиқариш секторининг нисбати Германияникига тенг бўлса, Америкада 10 миллион кўпроқ иш ўринлари бўлар эди.

Кейинги масала, ишлаб чиқаришга эътибор қаратиш бюджет юкини нефтдан олиб ташлашга ва турли соҳаларга йўналтирилишига олиб келади. Эронда турли саноат, тоғ-кон, қишлоқ хўжалиги, нефт-кимё ва нефт ва газ конларида улкан қувватлар мавжуд бўлиб, бу соҳаларнинг ҳар бири ишлаб чиқариш ва жамият иқтисодиётини ривожлантиришдаги ўзгаришлар учун таянч нуқтаси ҳисобланади. Билимга асосланган компаниялар ёрдамида ушбу тармоқларда ишлаб чиқариш қувватларини ишга тушириш иқтисодиётнинг ягона маҳсулот ҳолатидан ўтишига ва ортиб бораётган ташқи босим юкини камайтиришга олиб келиши мумкин.

Яна бир муҳим масала шундаки, мамлакатлар ўртасидаги товар айирбошлаш хизмат кўрсатиш соҳасига эмас, ишлаб чиқаришга асосланган. Мамлакат иқтисодиётида хизмат кўрсатиш соҳаси ҳам муҳим аҳамиятга эга бўлса-да, ишлаб чиқаришнинг аҳамияти анча юқори. Эндиликда 13-ҳукумат қўшни давлатлар билан ўзаро ҳамкорлик ва алоқаларни мустаҳкамлашни ташқи сиёсатининг энг муҳим кун тартибига қўйган экан, ишлаб чиқаришга эътибор мамлакат ташқи савдо ҳажмини ошириши мумкин. Дарҳақиқат, турли соҳаларда ишлаб чиқариш қобилиятига эга бўлиш мамлакатларнинг бир-бирига боғлиқлигини оширади. Иқтисодий ўзаро боғлиқлик саноати ривожланган мамлакатлар ўз сиёсатларида ҳам бошқа мамлакатларнинг манфаатларига таҳдид солмасликлари ва ўз сиёсатлари ва хатти-ҳаракатларида кўпроқ рационалликни қўллашлари керак бўлган сабаблардан биридир.

Яна бир масала шундаки, агар ишлаб чиқариш жадал ривожланаётган бўлса, жамият ҳаётини таъминлаш соҳасидаги ташвиш асосий муаммо ва ташвиш сифатида камаяди.Охирги йилларда Ислом инқилоби душманлари кенг қамровли санкциялар қўллаш орқали халқни иқтисодий босим остига қўйишга ҳаракат қилишди, амалда норозилик уйғотиш орқали халқ ва низом ўртасидаги муносабатларга салбий таъсир кўрсатишга уринишди. Ишлаб чиқаришга эътибор қаратиш ва айниқса, иш ўринлари яратиш сабаб одамларнинг турмуш тарзи ташқи таъсирлардан камроқ зарар кўради. Ишлаб чиқаришнинг ана шундай аҳамияти ва роли туфайли Ислом инқилоби муаззам раҳбари сўнгги йилларда миллий ишлаб чиқаришни қўллаб-қувватлаш зарурлигини доимо таъкидлаб, ишлаб чиқаришни равнақ топтириш ва юксалтиришга чақирдилар.

Инқилоб етакчиси шамсий ўн бешинчи асрнинг биринчи йилини “ишлаб чиқариш, билимга асосланиш, иш ўринлари ташкил этиш” шиори билан атаганлар. Бу шуни кўрсатадики, Эрон иқтисодиётининг макроиқтисодий йўналиши қисқа муддатда эмас, балки ўн бешинчи аср давомида ва инқилобнинг иккинчи ярмида ҳам билимдан фойдаланган ҳолда ишлаб чиқаришнинг гуллаб-яшнашига асосланган бўлиб, ишлаб чиқариш ва билимнинг уйғунлашуви ҳозирги Эрон жамиятининг энг муҳим муаммоларидан бири, яъни ишсизлик ва сохта иш ўринлари миқдорини тугатиш ёки камайтириши мумкин.

Кўпчилик иқтисодчиларнинг фикрича, бугунги кунда мамлакатларнинг иқтисодий ривожланишида билим ва янги технологияларнинг ўрни капитал миқдори ва бозор ҳажмидан каттароқ. Ҳар доим ёдда тутиш керак бўлган нарса шундаки, билимга асосланган иқтисодиётга эришиш учун фақат маълумот ишлаб чиқариш ва тарқатиш, таълим ва тадқиқот билан шуғулланиш етарли эмас, балки энг муҳими, улардан иқтисодий ресурсларни узлуксиз ва барқарор тарзда фойдаланишда қўллашдир. Бошқача қилиб айтганда, салоҳиятни кенгайтириш ва ресурслардан фойдаланиш даражасини оширишда билимларни қўллаш ва ундан самаралироқ фойдаланиш билимга асосланган иқтисодиётни амалга оширишга имкон беради ва бу соҳада билимга асосланган компанияларнинг ролини аниқлаш мумкин.

Гап шундаки, анъанавий ва соф капитал усуллари билан ишлаб чиқаришдан фарқли ўлароқ, билимга асосланган маҳсулотлар ишлаб чиқариш кўп қўшимча қиймат яратади ва у яратган бандлик билимга асосланган бандликдир. Билимга асосланган технологиялар соҳасидаги тадқиқотчиларнинг фикрича, юқори технологияли ва билимга асосланган компаниялар дунё иқтисодиётини бошқармоқда. Яъни, билимга асосланган иқтисодиёт бутун дунёда ва мамлакат учун самарали бўлиши мумкин. Эрон иқтисодиёти дуч келаётган муаммоларни ҳисобга олган ҳолда, унингдек, Америка ва айрим Европа давлатларининг чексиз адоватларини инобатга олган ҳолда, билимга асосланган ишлаб чиқариш муаммоларни ҳал қилиш, иқтисодий тараққиёт, хорижий босимларни зарарсизлантириш ёки самарадорлигини камайтириш учун самарали ечим бўлиши мумкин.

Эрон Ислом инқилобининг бешинчи ўн йиллигида дунёнинг золим давлатлари ҳам қаттиқ ҳаракат қилмоқда, чунки Исломий Эрон мустақил, фаровон, хавфсиз ҳисобланади ва минтақада ва дунёда юқори имкониятлар, салоҳиятлар ва қобилятларга эга ва   У уларнинг золим сиёсатларига бўй синишни истамайди, шунинг учун улар Исломий Эронни йўқ қилиш учун турли ва фалаж санкцияларни қўллашади. Эрон Ислом Республикаси ислом инқилобининг иккинчи босқичида ўз муаммоларини дунёнинг такаббур мамлакатларига муҳтож бўлмасдан ва ички қаршилик иқтисодиётига таяниб, кундалик кон ва ер ости бойликлари ва энг муҳими қобилиятли инсон ресурслари ва замонавий билимлар ва имкониятларга таяниб, ўз муаммоларини ҳал қила олади. Бу қийин, аммо мумкин бўлган йўлнинг талаби билимга асосланган иқтисодиёт ёрдамида мамлакатимизда маҳаллий ишлаб чиқариш фаровонлигини яратиш ва бунинг натижасида турли соҳаларда бандликни оширишдир.

"ишлаб чиқариш, билимга асосланиш, иш ўринлари ташкил этиш" комбинациясини амалга ошириш иқтисодий муаммоларни камайтириши ва иқтисодий тараққиёт йўналишида ҳаракатланиши, минтақавий ва глобал миқёсда миллий нуфузни ошириши, душманни Эронга қарши ўз мақсадларига эришишда умидсизликка тушириши, ҳамда халқни, айниқса, ёшларни мамлакат келажагига умид бахш этади. Бу инқилоб етакчиси ҳам алоҳида таъкидлаган масала. Ислом инқилобининг иккинчи қадами ҳақидаги баёнотида у киши бу борада ёшларга мурожаат қиладилар:“Қудратли Эрон бугун, худди инқилоб бошида бўлгани каби, лекин бутунлай сезиларли фарқ билан, золим одамларнинг қийинчиликларига дуч келмоқда. Агар ўша куни АҚШ билан муаммо чет эл агентларининг қўлларини кисқартириш ёки сионистларнинг Теҳрондаги элчихонасини ёпиш ёки жосуслик уйини обрўсизлантириш ҳақида бўлса, бугунги муаммо сионистик режим чегараларида қудратли Эроннинг мавжудлиги ва Американинг Ғарбий Осиё минтақасига ноқонуний таъсири йўққа чиқариш ва Фаластин мужоҳидларининг босиб олинган ҳудудларнинг марказида олиб бораётган курашлари Ислом Республикасини қўллаб-қувватлаши ва Ҳизбуллоҳ ва муқовимат ҳаракатининг кўтарилган байроғини ҳимоя қилишдир. Ва агар ўша куни Ғарбнинг муаммоси Эрон учун асосий қурол-аслаҳа сотиб олишнинг олдини олиш бўлса, бугунги кунда унинг муаммоси Эроннинг илғор қуролларини муқовимат кучларига ўтказишнинг олдини олишдир. Ва агар ўша пайтда Америка ўзини бир неча сотилган эронликлар ёки  бир неча самолёт ва вертолётлар билан исломий тузум ва Эрон халқини енгишга қодир деб ўйлаган бўлса, бугун  Ислом Республикаси сиёсий ва хавфсизлик нуқтаи назаридан қарши кураш учун ўнлаб душман ёки қўрқоқ ҳукуматлардан иборат катта коалиция зарур деб билади. Ва, албатта, бу қарама-қаршиликда яна муваффақиятсизликка учрайди. Инқилоб шарофати билан Эрон ҳозирда дунё аҳли наздида Эрон миллатининг юксак ва муносиб мавқеига эга бўлиб, ўзининг асосий масалаларида кўплаб қийин тўсиқлардан ўтди.

Бу дастурлар туркуми тугаши билан барчангизни азизлар кейинги дастургача буюк Оллоҳга ҳавола қиламан. Хайр.