Толибон томонидан Марказий Осиё минтақасининг сув бўйича хавотирлари рад этилди
-
Толибон томонидан Марказий Осиё минтақасининг сув бўйича хавотирлари рад этилди
Толибон энергетика ва сув вазири Абдулатиф Мансур Марказий Осиё давлатларининг қўштепа канали лойиҳаси бўйича хавотири ортидан шундай деди:Афғонистон ҳеч бир давлат билан Амударё суви ҳақида шартнома тузмаган. Аммо у қўшни давлатлар ташвишини ҳал қилиш учун бу ҳақда музокара қилишга тайёр.
У шундай деди: шартнома ва келишувларга асосланиши керак бўлсагина, бу борада хавотир диққатга сазовор, Афғонистоннинг Амударё суви бўйича ҳеч ким билан шартномаси йўқ ва биз бу борада ҳеч ким билан ҳеч қандай мажбурият ёки келишувга эга бўлмаганмиз. Шартнома бузилганда, ташвиш билдирилади.
Гарчи, афтидан, Афғонистон расмийсининг Марказий Осиё давлатларининг Афғонистон икки томонлама ёки кўп томонлама шартнома йўқлиги сабабли Амударёдан қандай фойдаланаётганидан хавотирда экани ҳақидаги иддаоси тўғри кўринади. Бироқ, бу минтақадаги сиёсий доиралар ва экспертлар нуқтаи назаридан, умумий дарёлардан фойдаланиш халқаро қонунлар ва Толибон ҳурмат қилиши керак бўлган ҳуқуқларга таянади.
Чунки трансчегаравий сув ресурсларини тақсимлаш жараёнида халқаро миқёсда қонун-қоидалар мавжуд бўлиб, улардан энг муҳими 1997 йилги Конвенсиядир. Ушбу Конвенция қоидаларига кўра, умумий дарё ҳавзасида жойлашган ҳар бир давлат бошқа умумий давлатларга жиддий зарар этказмаслик талаби билан ўз ҳудуди ҳудудидаги трансчегаравий сув ҳавзасининг сув оқимидан адолатли ва оқилона фойдаланиш ҳуқуқига эга.
Бу ҳуқуқ сув ҳавзасининг табиий омилларини, мавжуд ва потенциал фойдаланишни, ҳавзадаги мамлакатларнинг ижтимоий ва иқтисодий эҳтиёжларини ва эксплуатациянинг ҳавзанинг бошқа мамлакатларига таъсирини ҳисобга олган ҳолда белгиланади.
Халқаро масалалар бўйича эксперт Асадуллох Башир шундай дейди:“Агар Афғонистоннинг аввалги ҳукуматларининг Қўштепа каналини амалга ошириш бўйича ҳаракатлари бу борада Толибон томонидан кўзда тутилаётган бўлса, бу гуруҳ Қўштепа лойиҳаси ички тартибсизлик, урушлар ва ишғол можаросида йўқолганига диққат қилиши керак. Агар Толибон Афғонистонда хавфсизликни барқарорлаштиришга ва ривожланиш лойиҳаларини амалга оширишга ҳаракат қилаётган бўлса, албатта, халқаро ҳуқуққа, жумладан, сув соҳасига ҳам эътибор қаратиш лозим ва уни амалга ошириш тамойиллари икки томонлама шартномаларга таянмайди. Шубҳасиз, сув масалаларида халқаро қонунларни амалга ошириш трансчегаравий сув ҳавзаларининг ҳар бирида техник ва ҳуқуқий масалаларни текширишни тақозо этади, бу эса уларни қўллашни қийинлаштиради.
Шу мақсадда трансчегаравий ҳавзалардаги сув можароларини ҳал қилишнинг янги ёндашувлари белгиланди, улар асосан ҳавзадаги мамлакатларнинг эҳтиёжларини қондиришга ёки сувдан самарали фойдаланишни, трансчегаравий сувдан турли хил фойдаланишдан фойдани баҳам кўриш, сувнинг ўзини бўлиш ўрнига сувдан ташқари имтиёзлар портфелини яратишни ўз ичига олган иқтисодий ёндашувларга таянишга асосланган. Кўринишидан, бу ёндашувлар мамлакатлар ўртасидаги сув келишмовчилигини ҳал қилишга ёрдам беради ва сиёсатчилар эътиборини тортади.
Толибон бу масалага у қадар этибор бермаяпти ва фақат сув масалаларида ўз фикрларини амалга оширишга интилаяпти.
Халқаро масалалар бўйича эксперт Али Хазоий шундай дейди:"Толибоннинг Афғонистоннинг қўшниларига нисбатан сув масалаларида бир томонлама ҳаракатлари минтақада сув урушини кучайтириши мумкин. Аслида, можароларнинг олдини олиш учун сув ва дарё масалалари бўйича халқаро қонунлар ва меьёрлар тузилган. Афтидан, экспертлар Марказий осиёликлар Толибондан уни ўрганиш орқали хавфли бўлиши мумкин бўлган чора-тадбирларни амалга оширишдан қочишларини кутишади. Ҳар ҳолда, Марказий Осиё давлатлари, хусусан, Ўзбекистон Амударё сувидан ўнлаб йиллар давомида қишлоқ хўжалиги, жумладан, пахта етиштириш учун фойдаланмоқда. Биринчи марта Афғонистон ҳам худди шундай қилишни режалаштирмоқда, бироқ уни амалга ошириш минтақадаги давлатларнинг сув ҳуқуқларига эътибор беришни талаб қилади.
Айниқса, Афғонистон ва Марказий Осиё мамлакатлари Амударё сувидан фойдаланиш бўйича ҳеч қандай келишувга эга бўлмагани ва Толибон ҳаракатининг халқаро сувлар ҳуқуқи бўйича уларнинг сувга бўлган ҳуқуқларини эътиборсиз қолдириши минтақавий тарангликни янада кучайтириши мумкин. Албатта, бу Толибон фойдасига эмас.
