Дунёда де-долларизация тезлашишига бир қараш/ Доллар АҚШнинг энг муҳим қуроли

Сўнгги йиллар ичида глобал амалиётларда де-долларазиция сиёсати дунёнинг кўплаб мамлакталари, хусусан АҚШнинг жиддий молиявий санкициялари остида бўлган мамлакатлар режаларидан биридир.

Шу муносабат билан дунёнинг турли  минтақаларида кўплаб давлатлар ўзаро амалиётларидан кейин эса кенгроқ даражада бошқа валюталардан фойдаланишни кўриб чиқишмоқда. Бошқа таъбир билан айтганда, АҚШ долларидан молиявий қурол сифатида фойдаланиш долларсизлантириш сиёсатини тезлаштирди ва муқобил валюталарга сармояларни диверсификация қилиш учун кўплаб мамлакатар қўшилди.

Де-долларизацияда ҳамкорлик қилиш учун турли иқтисодий гуруҳлар шаклланмоқда 

Турли мамлакатлар ўртасидаги минтақавий ҳамкорликни тезлаштириш ва ошириш,  де-доллазиция сиёсатини олиб бориш  мақсадида сўнгги йилларда кўплаб уюшмалар ва иқтисодий гуруҳлар тузилиб, ўз амалиётларида муқобил  валюталардан фойдаланишга ҳаракта қилди.  Бу борада Евроосиё  Иқтисодий иттифоқига аъзо мамлакталарни қайд этишмиз мумкин. Улар барча молиявий ва тижорат амалиётларидан АҚШ долларини олиб ташлашга асосланган БРИКС гуруҳига аъзо давлатлар ҳам амалиётлардан додларни оли ташлаш учун  ушбу муҳим нарсани қидирмоқда. Мазкур гуруҳни  ташкил этишнинг энг муҳим мақсадларидан бири  сифатида амалийтарда долларни алмаштириш сиёсатини олиб бориш эди. Эълон қилинган статистик маълумотларга кўра,  ҳозирги вақтда Россия ва Хитой ўзларининг иқтисодий  амашинувларининг қарйиб 70 фоизини миллий валюталар амалга оширадилар.

Лотин Америкасида Бразилия де-долларизация ҳаракатига эргашмоқда. БРИКСнинг яни бир аъзоси яъни Жанубий Африка  ҳам Африка қитъасида бундай қарашни фаол равишда тарғиб қилмоқда. Россия ва Эрон ҳам савдо соҳасида долларни бекор қилди.

Халқаро савдода доллар улушини камайтириш режаси 

Халқаро валюта жамғармаси томонидан эълон қилинган валюта захираларининг расмий валюта таркиби ҳақидаги маълумотларга  асосланиб долларни глобал  захирадаги улуши 2003 йилдаги 66 фоиздан сўнгги йилларда 59 фоизга қисқарганини кўрсатади. Халқаро валюта жамғармаси  раиси Кристалина Георгиеванинг сўзларига кўра ҳозирда глобал миқёсда АҚШ доллари курсининг ўзгариши кузатилмоқла. Сўнгги йилларда турли мамлакатлар АҚШга иқтисодий  қарамликни  тугатишга интилаётгани сабабли долларга қарамликни камайтириш  ҳаракати кучайди. АҚШнинг доллардан фойдаланиб, давлатларнинг молиявий ва сиёсий санкциялар киритиш учун босим ўтказиши, Оқ уйнинг халқаро майдондаги сиёсатларидан бири бўлиб келган. Бу сиёсатнинг хусусан сўнгги йилларда АҚШ сиёсатини амалга оширишлари учун давлатларга босим ўтказиш учун фойдаланиш мамлакатларниг доллардан юз ўгиришига сабаб бўлди.  АҚШлик банк стратеги  "Maykl Xartnett"  бироз один долларни қуролга айлантириш унинг мавқеини пасайишига олиб келиши мумкин деб огоҳлантирганди.

Юаннинг долларга нисбатан мустаҳкамланиши 

Ҳозирги пайтда халқаро савдода ишлатиладиган энг муҳим валюталардан бири Хитой юанидир. Бугунги кунда шунингдек Россия ва Хитой ўртасидаги савдонинг асосий қисми юанда амалга оширилмоқда. Бу ҳақда Спутник сайти Россия бош вазири ўринбосари  Алексей Орчакка иқтибос келтириб хабар қилди.  Унга кўра Россия ва Хитой ўртасидаги  товар айирбошлаш ҳажми 92 фоизга ошган, савдо шартномаларининг аксарияти икки давлатнинг умумий валютаси яъни Россия рубли ва Хитой юанидан фойдаланган ҳолда амалга оширилади. Мазкур ҳисоботга  биноан икки давлатнинг савдо баланси ўсишга давом этмоқда ва 2023 йилда 26 фоиздан ўсиши билан  240 миллиард доллардан ортиқни ташкил  қилди.

Де-долларизация давом этмоқда

Гарчи жаҳон савдосининг катта қисми ҳали ҳам долларга амалша оширилса-да ва Вашингтон бундай  ўзининг рақиб ва душман мамлакатларига зарба бериш учун босим дастаги сифатида фойдаланса-да аммо бу масала ҳозир Вашингтон учун жиддий муаммога айланган. Мамлакатнинг валюта портфелининг диверсификацияси билан дунёда долларнинг ҳукмронлиги тугайди. АҚШнинг кучини пасайтирадиган масала. Шу сабабдан кўплаб маҳаллий  экспертлар  Вашингтонни  доллардан восита сифатида фойдаланмаслик ҳақида огоҳлантирган. Молиявий эксперт   Alasdair McLeod  АҚШ долларини қурол сифатида ишлатмоқда. АҚШ халқаро молия тизимида ҳали долларга муқобил йўқлигини билади шу туфайли бу масаладан суиистеъмол қилади. АҚШлик тарихчи Гарвард университети тарих профессори  Niall Fergyuson бу борада АҚШ илгари Испания, Франция ва Англияга кузатилган глобал устунликнинг пасайишига дуч келмоқда деб огоҳлантирди.

Эрон ва Россия янги пул келишуви билан де-долларизация бўйича оқилона ҳаракат қилмоқда