Ислом оламида ваҳдатнинг зарурати
Ваҳдат учун шиа уламоларининг ҳаракатлари
Аллоҳ таоло номи билан
Ассалому алайкум, азиз ва муҳтарам радиотингловчилар!
“ Ислом оламида ваҳдатнинг зарурати” рукни остидаги туркум эшиттиришнинг янги сони яна эфирда. Суҳбат поёнигача бизга ҳамроҳлик қиласиз деган умиддамиз.
Таъкидлаб ўтганимиздек, шиа ва суннат аҳли ўрталаридаги ихтилофлар Исломнинг илк даврида Пайғамбар ўрнида сайланиши лозим бўлган диний раҳбарга доир баҳслар билан бошланган эди. Бироқ қудратни Бани Умайя олганидан кейин ушбу низолар янада кенгаяди. Чунки Бани Умайя ҳукуматни қўлга олишидан олдин мусулмонлар ўртасида ушбу ихтилофлар кучаймаган эди ва Бани Умайя қудратга етиши билан Аҳли байт ва шиаларга қарши душманлик қилишни бошлайди. Натижада ушбу ихтилофлар янада кучаяди ва мудҳиш қон тўкишларга ҳам олиб боради.
Бани Умайя ҳақиқатан ҳам пок имомлар ва шиаларга нисбатан ҳурматсизлик ва камситишларни амалга оширади.
Аббосийлар даврида ҳам ( ушбу сулола ҳукмдорлари ўзларининг пайғамбар ва пок имомлар авлодидан билсаларда) шиалар ва бошқа таъбир билан айтганда, алавийларга қарши босимлар кучаяди. Бани аббосийлар алавий шиорлари ва шиа билан мувофиқ бўлган ақидалар билан қудратга етишган эди. Аммо бир оз вақт ўтганидан кейин сиёсий манфаатлар юзасидан шиаларга қарши чиқиб, алавийларни ўлдириш жараёнларини бошлашади. Шу нарса ихтилофларни шиддат олишига сабаб бўлади ҳамда Куфа ва Басра шаҳарлари ва кейинчалик бутун Ислом оламига ёйилади. Бани Аббос шиаларга озор ва азоб бериш учун турли мазҳабларга молиявий ёрдамлар кўрсатарди.
Албатта, ушбу ҳаракатлар жавобсиз қолмайди ва шиа мазҳаби тарафдорлари ҳам уларга қарама-қарши курашларни амалга оширишади. Шиа аҳли уламолари ҳам суннат аҳли уламоларига ўхшаб ушбу ихтилофларни бартараф этишга ва Ислом оламини иттифоқ бўлиши учун ҳаракат қилишарди. Улар суннат аҳлининг жамоат имомлари орқаларида намоз ўқишни ва сунний бўлган беморларни аёдат қилишни ва мавжуд низоларни бартараф этиш ишларини амалга оширишарди.
Шу асосда иддао қилиш мумкинки, шиаларга кўплаб зулмлар раво кўрилган бўлсада, улар доимо мусулмонларнинг иттифоқ бўлиш тарафдори эдилар. Шиа уламо ва мутафаккирлари ҳамма даврларда аҳли суннат мутафаккирлари билан бирга айрим низога сабаб бўлувчи масалаларни бартараф этишга ҳамда шиа ва суннат аҳли ўртасида ваҳдатни мустаҳкамлаш учун ҳаракат қилишарди.
Масалан, тўртинчи ва бешинчи ҳижрий асрда шофеъий ва ҳанафий мазҳабларининг уламолари ҳанафий бўлган Хоразмийнинг “Мақтул Ал-Ҳусейн” китобига ўхшаган Имом Ҳусейн (а) ҳақида китоблар ёзиб, ўтган мазлумлар ҳурматларини жойига қўйишга ҳаракат қилишган бўлишса, Абдулжалил Қазвиний Розийга ўхшаган шиа уламолари Аҳли суннатга қарши шиа аҳлининг кескин ҳаракатларини камайтиришга уринишарди.
Абдужалил Қазвиний Розий шиа мутафаккирларидан бири бўлиб, ҳижрий 560 йилда ўша вақтда шиалар яшовчи Рай шаҳрида умр кечирган. У шиа ва сунний ўртасидаги ваҳдат баҳсини жиддий ва назарий тарзда ижобий ҳал этишга ва улар ўртасидаги узоқликни камайтиришга ҳаракат қилган биринчи кишилардан ҳисобланади. У ўзининг “Аннақз” китобида “Баъз фазойиҳ ар-равофиз” китобини таҳлил этади ва шиа аҳлига оид суннат аҳлининг кескин фикрларини танқид қилади ва шиа аҳлининг сиёсий назарларини ҳам мўътадил этади.
Абдулжалил Қазвиний Розий сиёсий жиҳатдан ҳам шиа оқимларини ўша вақтдаги салжуқийлар ҳокимиятига яқинлаштириш учун ҳаракат қилади.
Энди эса ваҳдат мавзусида таҳлилчи Фахриддин Умаровнинг суҳбатини эътиборингизга ҳавола этамиз.
Таҳлилчи Фахриддин Умаровнинг суҳбати эди.
Қадрли тингловчилар, сиз муқаддас Машҳад шаҳридан эфирга узатилаётган бир соатлик оқшомги дастуримизда " Ислом оламида ваҳдатнинг зарурати” унвонли туркум эшиттиришнинг янги сонини тинглаяпсиз. Сиз ушбу эшиттиришнинг матнини ўқиш ва садосини тинглаш имконига радиомизнинг интернет сайтимиз ParsToday.com/uz орқали хоҳлаган пайтда эга бўлишингиз мумкин.
Азизлар, радиомизнинг ҳаво тўлқинларидан йироқлашманг. Эшиттиришимиз давом этади.
Барча исломий мазҳаблар учун ваҳдатнинг зарурати ва мусулмонларнинг ўзаро иттифоққа эришишларига оид ақидалар жиҳатидан Абдулжалил Қазвиний Розий Эрон тарихининг ўрта асрларида муҳим шиа назариётчиларидан бири эди. Ушбу ақидаларни ўртага ташлашда фақат у фаол бўлган шиа олими ва мутафаккирларидан эмас эди. Олтинчи, еттинчи ва саккизинчи асрларда тасаввуфнинг шаклангани ҳам мазҳабларнинг ўзаро яқинлашлари учун кўплаб ёрдамлар беради. Сўфилар мазҳабларга нисбатан қаттиқ берилишларга эга эмасликлари боис суннат ва шиа аҳли ўртасида муносиб яқинлашиш заминаларини яратишади. Бу каби ёндашувлар, айниқса шиа уламоларининг фаол бўлишларига сабаб бўлади. Саккизинчи асрда шиамазҳаб олимлардан бири Хожа Насириддин Тўсий маҳз мўғул қавми ҳукумати даврида ўзини ҳукуматга яқинлаштириш билан бир вақтда Мароғада обсерватория қурдириб, суннат ва шиа аҳлидан бўлган донишмандларни бир жойга тўплайди ҳамда уларга ўз ақидаларини баён этиш имкониятларини беради. Етук шиа олими аллома Ҳеллий ҳам Насириддин Тўсийнинг шогирдларидан эди. У шиа фиқҳини такомиллаштириш билан бирга икки мазҳаб эргашувларини ҳам ўзаро яқинлаштириш учун кўплаб –саъй-ҳаракатлар қилган.
Қадрли тингловчилар, " Ислом оламида ваҳдатнинг зарурати” рукни остидаги туркум эшиттиришнинг навбатдаги сони шу ерда ўз ниҳоясига етди.
Мен эса сизлар билан хайрлашаман. Аллоҳ таолонинг паноҳида бўлинг.
