Неврологик касалликлар (мия шикастланишлари, иккинчи қисм)

“Саломатлик журнали” дастурида биз сиз азизларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали соғликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдир ва ҳеч қандай ҳолатда мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини ўрнини босолмайди.

Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки муҳим органи тананинг бошқа қисмларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейробиологларнинг фикрича, миянинг кўплаб ички касалликлари ҳам одамларнинг руҳий ҳолатига таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг кўплиги ва хилма-хиллиги туфайли биз сизни ушбу касалликларнинг энг муҳимлари ва уларнинг сабаблари, асоратлари ва даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Дастурнинг ушбу қисмида биз мия шикастланиши натижасида юзага келадиган касалликларни кўриб чиқамиз.

"Қон кетиши" - мия ичида ёки атрофида қон кетиши. Мия қон кетишига дучор бўлган кўплаб одамлар қон томир каби аломатларга эга. Барча қон томирларининг тахминан ўн фоизи геморрагикдир. Мия қон кетиши инсултнинг бир тури ҳисобланади. Мия қон кетиши миядаги артериянинг ёрилиши натижасида юзага келади ва атрофдаги тўқималарда маҳаллий қон кетишига сабаб бўлади. Бу қон кетиш мия ҳужайраларини йўқ қилади.

Қон томиридан қон мия тўқимасини рағбатлантирса, шиш пайдо бўлади. Бу ҳолат энсефалит деб аталади. Қон гематома деб аталадиган массада тўпланади. Бу ҳолат яқин атрофдаги мия тўқималарига босимни оширади, ҳаётий қон оқимини пасайтиради ва мия ҳужайраларини йўқ қилади. Қон кетиши мия ичида, мия ва уни қоплайдиган мембрана ўртасида, мия қатламлари ўртасида ёки бош суяги ва мия ўртасида содир бўлиши мумкин.

Мия қон кетишига турли омиллар сабаб бўлади. Шикастланган мия шикастланиши, юқори қон босими, мия аневризмаси ва бошқалар бу касалликнинг энг кенг тарқалган сабаблари ҳисобланади. Шикаст мия шикастланиши 50 ёшдан кичик одамларнинг миясида қон кетишининг энг кенг тарқалган сабабидир. Юқори қон босими ҳам узоқ муддатда қон томирларининг деворларини заифлаштириши мумкин. Мия аневризмаси ҳам шишган томир деворидаги заифликдир. Бу томир ёрилиб, инсултга олиб келиши мумкин.

Қон томирларининг бузилиши ёки веноз артерия деформацияси мия қон кетишининг яна бир сабабидир. Мия атрофидаги қон томирларида заифлик туғилишдан бошлаб мавжуд бўлиши мумкин ва фақат аломатлар пайдо бўлганда ташхис қўйиш мумкин. Амилоид ангиопатия - қон томирлари деворларининг бузилиши, баъзида қариш ва юқори қон босими билан юзага келади. Ушбу бузуқлик катта қон кетишдан олдин кичик, тўсатдан қон кетишига олиб келиши мумкин. Ўроқсимон ҳужайрали анемия ва гемофилия ҳам тромбоцитлар даражасининг пасайишига олиб келиши мумкин. Жигар касалликлари ва мия шиши мия қон кетишининг бошқа сабаблари ҳисобланади.

Мия қон кетишининг белгилари ҳар хил бўлиши мумкин. Ушбу аломатлар қон кетишининг жойига, қон кетишининг оғирлигига ва тўқималарнинг шикастланишига боғлиқ. Мия қон кетишининг белгилари тўсатдан ёки вақт ўтиши билан пайдо бўлиши мумкин. Агар сизда қуйидаги аломатлардан бири бўлса, мия қон кетиши бўлиши мумкин. Бу ҳолат таҳдид солади ва сиз дарҳол тез ёрдам хонасига боришингиз керак. Кучли тўсатдан бош оғриғи, мисли кўрилмаган тутилишлар, бир қўл ёки оёқнинг заифлиги, кўнгил айниши ёки қусиш, онгни йўқотиш, летаргия, кўришнинг ўзгариши, карıнcаланма ёки уйқусизлик, гапириш ёки нутқни тушуниш, ютиш, ёзиш ёки ўқиш, нозик моторни йўқотиш қўлларнинг титраши, мувофиқлаштиришни йўқотиш, мувозанатни йўқотиш, ғайритабиий таъм ҳисси, онгни йўқотиш каби кўникмалар бу аломатлардан биридир.

Сизнинг шифокорингиз сизнинг аломатларингиз асосида миянинг қайси қисми таъсирланганлигини аниқлаши мумкин. Агар шифокор инсултнинг ҳар қандай туридан шубҳаланса, дарҳол ташхис қўйиш керак. Одатда КТ ва МРИ ёки магнит-резонанс томография каби рентгенологик текширув зарур. Баъзи ҳолларда, орқа мия ёки ломбер биопсияни амалга ошириш орқали қон кетишининг далилларини тасдиқлаш ёки миянинг бошқа муаммоларини олдини олиш керак бўлиши мумкин. Мия қон кетишини даволаш қон кетишининг жойлашуви, сабаби ва даражасига боғлиқ. Шишишни камайтириш ва қон кетишининг олдини олиш учун мия қон кетишида жарроҳлик керак бўлиши мумкин. Баъзи дорилар ҳам буюрилиши мумкин.

Беморнинг мия қон кетишига қандай муносабатда бўлиши қон кетишининг миқдори ва мия шиши даражасига боғлиқ. Баъзи беморлар мия қон кетишидан кейин тўлиқ тикланади. Мия қон кетишининг мумкин бўлган ён таъсири қон томирлари, мия функциясининг йўқолиши ёки дори-дармонлар ёки даволанишнинг ён таъсирини ўз ичига олади. Ўлим эҳтимоли ҳам мавжуд ва у ўз вақтида тиббий ёрдам кўрсатилмаса содир бўлиши мумкин. Кўпгина мия қонашлари маълум хавф омиллари билан боғлиқ бўлганлиги сабабли, шундай қилиб, юқори қон босимини даволаш мия қон кетиши хавфини минималлаштиришингиз мумкин. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, мия қон кетиши билан оғриган беморларнинг 80 фоизи юқори қон босимига эга. Сиз қила оладиган энг муҳим нарса бу юқори қон босимини диета, жисмоний машқлар ва дори воситалари орқали назорат қилишдир.

Шунингдек, чекиш ва гиёҳванд моддаларни истеъмол қилмаслик, эҳтиёт бўлиш ва хавфсизлик камарларидан фойдаланиш ва дубулғадан фойдаланиш мия қон кетишининг олдини олиш усулларидир. Агар сиз аневризма каби анормалликлардан азият чексангиз, мия қон кетиши бўйича операция келажакда қон кетишининг олдини олишга ёрдам беради. Cоумадин ишлатганда эҳтиёт бўлинг. Агар Варфарин деб ҳам аталадиган ушбу дорини қабул қилсангиз, қон даражаси тўғри эканлигига ишонч ҳосил қилиш учун мунтазам равишда шифокорингизга мурожаат қилинг.

"Миянинг атрофияси ёки қисқариши" - вақт ўтиши билан мия ҳужайраларининг прогрессив йўқолишига олиб келадиган яна бир мия касаллиги. Мия атрофияси бутун мияда пайдо бўлиши ёки миянинг фақат бир қисмини қамраб олиши мумкин, бу эса мия тўқималарининг ҳажмининг йўқолишига ва асаб ҳужайраларининг фаолиятининг бузилишига олиб келиши мумкин. Асосий сабабга қараб, мия атрофияси жуда секин ёки жуда тез ривожланиши мумкин. Атрофия ҳаёт учун хавфли бўлиши мумкин. Ушбу касалликнинг маълум давоси йўқ. Мия атрофиясини даволаш учун шифокор касалликнинг белгилари ва асоратларини даволашга эътибор қаратади.

Мия атрофиясининг хотира ёки онгни йўқотиш каби жиддий аломатларини сезсангиз, дарҳол шифокорга мурожаат қилишингиз керак. Мия атрофияси кўплаб мия касалликлари, мия шикастланишлари ёки мия инфекциялари туфайли юзага келиши мумкин. Мия ҳужайраларининг ўлими инсулт, травма ёки контузия каби мия шикастланиши натижасида юзага келиши мумкин. Мия атрофияси турли генетик ёки прогрессив касалликлар туфайли юзага келиши мумкин. Алтсгеймер касаллиги, мия ярим палси, деманс ёки деманс, Хантингтон касаллиги (1), лейкодистрофия (2), кўп склероз (3), чўққи касаллиги (4), бу касалликда самарали бўлган касалликлардир. Мия атрофиясига мия инфекциялари, жумладан ОИТС, энсефалит (5) ва сифилис (6) сабаб бўлиши мумкин.

Бир қатор хавф омиллари мия атрофияси ривожланиш хавфини оширади. Бу ушбу омилларга эга бўлган барча одамларда мия атрофияси пайдо бўлади дегани эмас. Мия резорбсияси учун ушбу хавф омилларига қариш, мия шикастланиши, оилада Алтсгеймер касаллиги, Хантингтон касаллиги ёки шунга ўхшаш неврологик касалликлар, МС ва бош травмасı каби отоиммüн касалликларнинг оилавий тарихи киради.

Мия атрофиясининг белгилари умумий бўлиши мумкин, бутун мияга таъсир қилади ёки маҳаллий, миянинг фақат бир қисмига таъсир қилади.Умумий симптомларга хотира муаммолари ёки шахсият ўзгариши каби деманс киради. Маҳаллий симптомлар хотира, нутқнинг бузилиши, кўриш ёки органларнинг ҳаракатини ўз ичига олади. Баъзи ҳолларда мия атрофияси ҳаёт учун хавфли бўлиши мумкин. Агар сиз ёки яқинларингиз ўзингизга ёки бошқаларга хавф туғдирадиган хатти-ҳаракатларни, масалан, таҳдид соладиган, мантиқсиз ёки ўз жонига қасд қилиш каби хатти-ҳаракатларни амалга оширсангиз, онг ёки ўз-ўзини англашдаги ўзгаришлар, масалан, ҳушидан кетиш ёки огоҳлантиришларга жавоб бермаслик, руҳий ҳолатнинг ўзгариши ёки хатти-ҳаракатларнинг кескин ўзгариши, масалан, чалкашлик, делирюм, летаргия, галлюцинациялар, тутилишлар, кўришнинг кескин ўзгариши, кўришнинг йўқолиши ёки кўзнинг оғриғи каби ҳолларда дарҳол шифокорга хабар қилиниши керак.

Мия атрофиясини даволаш мумкин эмас. Мия ҳужайралари йўқолганда, зарар доимий бўлади. Мия атрофиясини даволаш мия атрофиясининг белгилари ва аломатларини назорат қилади. Мия атрофиясига боғлиқ бўлган деманс белгиларини даволаш дори воситалари ва дори-дармонларни қўллашни ўз ичига олади. Кимёвий моддаларда самарали бўлган ва мия сигналларини назорат қилувчи дорилар ёки когнитив касалликлар аломатларини даволовчи дорилар баъзан Алтсгеймер касаллиги учун дори сифатида ишлатилади. Фаолият ва кундалик фаолиятни амалга ошириш қобилиятини яхшилаш учун физиотерапия, психологик маслаҳат ва беморни қўллаб-қувватлаш бошқа терапевтик тадбирлардир. Мия атрофиясининг бошқа белгилари дори ёки бошқа даволаш усуллари билан даволаш мумкин.

Мия атрофияси белгиларини яхшилаш ёки мия атрофиясининг ривожланишини секинлаштиришнинг энг яхши усули фаол ҳаёт тарзи ва соғлом турмуш тарзини сақлашдир. Буларга мева ва сабзавотларга бой мувозанатли овқатланиш ва антиоксидантлар, мунтазам жисмоний машқлар ва ақлий фаолликни ошириш киради. Баъзи қўшимча даволаш усуллари мия атрофиясини даволашда фойдали бўлиши мумкин. Буларга массаж терапияси, хун таквиелери, ўсимлик препаратлари, чойлар ва шунга ўхшаш маҳсулотлар ва ёга киради.

Қўллаб-қувватлаганингиз учун раҳмат. Кейинги сонигача саломатлик журналингизни буюк Худога топширамиз.

................................................................ ...........

1. Миядаги нерв ҳужайраларининг дегенерациясига олиб келадиган генетик касаллик.

Нерв ҳужайралари атрофидаги ҳимоя материалларига зарар етказадиган бузилиш.

3. Мия ва орқа мияга таъсир қиладиган ва бемор учун заифлик, номувофиқлик, мувозанат ва бошқа муаммолар каби бузилишларни келтириб чиқарадиган касаллик.

4. Бу миянинг фақат маълум жойларига таъсир қиладиган деманснинг бир шакли.

Вирусли инфекция ёки бошқа сабабларга кўра миянинг яллиғланиши ва шишиш

6. Бактериялар келтириб чиқарадиган жинсий йўл билан юқадиган касаллик.

Неврологик касалликлар (мия шикастланишлари, биринчи қисм)