Мия ва асаб касалликлари (мия шикастланиши, учинчи қисм)

Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамкасбларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали соғликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда келтирилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини ўрнини босолмайди.

Мия ва нервлар инсон танасининг энг нозик қисмларидир. Тананинг бу икки жуда муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликларга дучор бўлади. Нейрология мутахассисларининг фикрича, кўплаб ички мия касалликлари ҳам одамларнинг психологик ҳолатига таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг сони ва хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, биз сизни энг муҳим касалликлар ва уларнинг сабаблари ва асоратлари ва уларни даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Олдинги дастурда мия шикастланиши натижасида юзага келадиган баъзи касалликлар ҳақида гапирган эдик. Саломатлик журнали дастурининг ушбу қисмида биз мия шикастланишига олиб келадиган бошқа касалликларни кўриб чиқамиз.

"Туманли мия" (браин фог )  - бу мия касаллиги ва саноат ҳаёт тарзимизнинг кирувчи таъсири. Агар сиз доимо чарчаган, чалғиган ва кайфиятингиз ўзгариб бораётганини ҳис қилсангиз ва содда қилиб айтганда, сизда тушунарсиз муаммо борлигини ҳис қилсангиз, сиз "мия туманлиги" касаллик туридан азоб чекаётган бўлишингиз мумкин. Афсуски, бугунги кунда фабрикаларда қайта ишланган тайёр, қайта ишланган озиқ-овқат ва гўштларни истеъмол қилиш, шунингдек, бугунги кунда вақтимизни сарфлайдиган нотўғри одатлар ва ҳаракатлар туфайли мия саломатлигимиз бузилди.

Одамларнинг юқори фоизи озуқа моддаларининг етишмаслиги, шакарни ҳаддан ташқари истеъмол қилиш, уйқу етишмаслиги ва юқори даражадаги стрессдан азият чекади, буларнинг барчаси одамларнинг энергия даражасини пасайтиради. Унинг соғлиғи учун инсон мияси витаминлар, минераллар, аминокислоталар, муҳим ёғ кислоталари ва мураккаб углеводлардан олинган глюкозанинг доимий оқимига муҳтож, бундан ташқари у дам олиш ва дам олишга муҳтож.

Туманли мия уйқу бузилиши, овқатланиш, гормонлар ва руҳий ва ҳиссий касалликлар, депрессия, Алтсгеймер ва деманс каби касалликлардан келиб чиқиши мумкин. Туманли мия белгиларининг асосий сабабининг бир назариясига кўра, юқори даражадаги яллиғланиш молекулалари, шу жумладан адипоцитокинлар ва гистаминлар фаоллаштирилган микроглияни рағбатлантиради. Фаоллаштирилган микроглия одатда аутизм ва бошқа руҳий касалликларга чалинган болаларнинг миясида топилади. Бундан ташқари, "фаол микроглия кортикотропинни чиқарадиган гормон билан боғлиқ" каби кўринади, кўплаб руҳий касалликлар ушбу гормон билан боғлиқ. Шунингдек, баъзи антидепрессантлар, стимуляторлар, уйқу таблеткалари, антипсикотик дорилар ва ҳатто қон босими дори-дармонларини қабул қилиш мия туманининг пайдо бўлишида самарали бўлиши мумкин, баъзи тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, бу дориларнинг кўпчилиги мия яллиғланишини кучайтиради ва мия фаолиятига халақит беради ва гормонлар фаолияти бузилишларига олиб келади.

Туманли мияга эга бўлган одамлар кўпинча ақлий равшанлик, хотиржамлик, пессимизм ва мотивациянинг етишмаслигидан азият чекишади. Туманли мия сизни мотивациянгиз, ҳаётийлигингиз ва бахтингиздан осонгина маҳрум қилиши мумкин ва ўз навбатида ташвиш ва депрессия каби аломатларни кучайтириши мумкин. Энергия етишмаслиги ёки чарчоқ, шу жумладан сурункали чарчоқ синдроми, асабийлашиш, концентрациянинг бузилиши, бош оғриғи, унутувчанлик ва маълумотни эслаб қолишда қийинчилик, мотивациянинг пастлиги, умидсизлик ҳисси ёки энгил тушкунлик, ташвиш, тартибсизлик, уйқу бузилиши кечаси ёки уйқусизлик ва оғир жисмоний фаолият туманли мия белгилари сифатида қабул қилинади.

Мия туманини даволашда ёрдам берадиган табиий усуллар орасида соғлом углеводлар истеъмол қилиш пайтида шакар истеъмолини назорат қилиш, мия фаолиятини яхшилаш учун кун давомида этарли миқдорда озиқ-овқат истеъмол қилиш ва дастурга этарли протеин ва соғлом ёғларни киритиш киради. Парҳез, стрессни бошқариш, этарли уйқу, жисмоний машқлар, гормонал номутаносиблик ҳолатида гормон терапияси ва ҳар қандай озиқ-овқат аллергияси ёки сезувчанлигини аниқлаш ва уни даволаш. Шифокор, шунингдек, туманли мияни тиклашга ёрдам берадиган қўшимча ва огоҳлантирувчи дори-дармонларни ҳам белгилайди. Аммо асосий мия гормонлари тўғри ишлаб чиқарилмаса, қўшимчалар ва ҳатто тиббий муолажалар ёрдам бермайди.

"Мия хўппози" (браин абсcесс)- мияга зарар етказадиган яна бир касаллик. Мия хўппози замбуруғлар, вируслар ёки бактерияларнинг бош жароҳати ёки тананинг бошқа жойидаги инфекция орқали мияга кириши натижасида юзага келади. Тадқиқотларга кўра, мия хўппозининг барча ҳолатларининг 20-50 фоизи тананинг бошқа қисмларида инфекциядан келиб чиқади. Улар орасида юрак ва ўпка инфекциялари мия хўппозининг энг кўп учрайдиган сабаблари ҳисобланади. Бироқ, мия хўппози қулоқ инфекцияси, синус инфекцияси ёки ҳатто тиш хўппозидан бошланиши мумкин. Агар сизда мия хўппози бўлса, шиш туфайли мия шикастланишининг олдини олиш учун тўғри даволаниш учун дарҳол шифокорга мурожаат қилинг.

Деярли ҳар бир киши мия хўппозини ривожлантириши мумкин, аммо баъзи одамлар гуруҳлари бошқаларга қараганда юқори хавф остида. Мия хўппозини ривожланиш хавфини оширадиган баъзи касалликлар, бузилишлар ва асоратларга ОИТС, саратон ва бошқа сурункали касалликлар, туғма юрак касаллиги, оғир бош жароҳати, менингит, иммуносупрессив дорилар каби заифлашган иммунитет киради. Кимётерапия, сурункали синус ёки ўрта қулоқ инфекциясида қўлланилади. Туғилиш нуқсонлари, шунингдек, инфекциянинг тиш ва ичак орқали мияга осонгина етиб боришига имкон беради. Бундай нуқсонларга мисол сифатида юрак нуқсони ҳисобланган Фаллот тетралогиясини келтириш мумкин.

Ушбу ҳолатнинг белгилари одатда бир неча ҳафта давомида секин ривожланади, лекин баъзида улар тўсатдан пайдо бўлиши мумкин. Ақлий функциядаги ўзгаришлар, масалан, чалкашлик, сезгирликнинг пасайиши ва асабийлашиш, нутқнинг пасайиши, ҳисларнинг пасайиши, мушаклар функциясининг йўқолиши туфайли ҳаракатларнинг пасайиши, визуал ўзгаришлар, шахсият ёки хатти-ҳаракатларнинг ўзгариши, қусиш, иситма ва титроқлар эҳтиёт бўлиш керак бўлган белгилардир. Бу Чақалоқлар ва ёш болаларда мия хўппозининг кўплаб белгилари ўхшашдир. Бироқ, бола мия хўппозининг бошқа аломатларини кўрсатиши мумкин. Боланинг бошининг юқори қисмидаги фонтанел деб аталадиган юмшоқ қисм шишган ёки кўтарилган бўлиши мумкин. Сакраб қусиш, кучли ва баланд овозда йиғлаш, оёқ-қўллардаги спазмлар болада мия хўппозининг бошқа белгиларидир.

Мия хўппозини ташхислаш учун шифокор компютер томографиясини, МРИни ва баъзи ҳолларда ломбер понксиённи ёки орқа мия суюқлигини чизишни қўллайди. Мия хўппози жиддий касаллик бўлганлиги сабабли, беморни касалхонага ётқизиш керак, чунки мияда шиш пайдо бўлган босим қон оқимини камайтириши ва охир-оқибат миянинг доимий шикастланишига олиб келиши мумкин.

Дори-дармонларни даволаш кўпинча асоратлар хавфини камайтириш учун аниқ ташхис қўйишдан олдин бошланади. Агар хўппоз мия ичида ёки 2,5 см ёки ундан кам чуқурликда бўлса, эҳтимол антибиотиклар билан даволанади. Антибиотиклар ҳар қандай инфекцияни даволаш учун ишлатилади. Одатда, ҳар хил турдаги бактерияларни ўлдириш учун антибиотикларнинг кенг доираси буюрилади.

Агар мия хўппози 2 см дан катта бўлса, одатда хўппоздан йирингни тўкиш керак. Бироқ, операциядан кейин ҳали ҳам антибиотиклар курси керак. Жарроҳлик жуда оғир ҳолатларда, яъни хўппоз мия босимининг хавфли ўсишига олиб келганда амалга оширилиши керак. Агар мия хўппозининг бош суяги ичида ёрилиши хавфи бўлса ёки мия хўппозида баъзида бактериялар томонидан ишлаб чиқариладиган газ бўлса, шифокор энг яхши вариант сифатида жарроҳликни тавсия қилиши мумкин.

Мия хўппозини даволаш учун иккита жарроҳлик усули мавжуд: "мия дренажи ёки аспирация" ва "краниотомия". Мия омурилик суюқлигини олиш хўппознинг жойлашишини аниқлаш учун компютер томографиясини ўз ичига олади ва кейин бош суягида кичик тешик ҳосил қилади. Кейин хўппоз йирингли дренаж қилинади ва тешик ёпилади. Игна аспирацияси тахминан бир соат давом этади. Очиқ аспирация ва эксизён одатда краниотомия деб аталадиган жарроҳлик амалиёти ёрдамида амалга оширилади.

Мия хўппози жиддий тиббий ҳолат бўлиб, унинг олдини олиш жуда муҳимдир. Шунинг учун сиз инфекцияга ва мия хўппозига олиб келадиган ҳар қандай ҳолатни назорат қилишингиз ва мия хўппозининг биринчи белгисида шифокорни кўришингиз керак. Агар сизда юрак муаммоси бўлса, стоматологик ёки урологик ишни бажаришдан олдин шифокорингиз билан гаплашинг. Буни қилишдан олдин шифокорингиз сизга антибиотикларни буюриши мумкин. Бу сизнинг миянгизга тарқалиши мумкин бўлган инфекция хавфини камайтиради.

Ҳамкорлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Қодир Аллоҳга топширамиз.

Неврологик касалликлар (мия шикастланишлари, иккинчи қисм)