Неврологик касалликлар (кома)

Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамкасбларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали соғликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.

Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки жуда муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейрология мутахассисларининг фикрича, кўплаб ички мия касалликлари одамларнинг психологик ҳолатига ҳам таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг сони ва хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, биз сизни энг муҳим касалликлар ва уларнинг сабаблари ва асоратлари ва уларни даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Саломатлик журнали дастурининг ушбу қисмида биз мия ва асаб касалликларидан келиб чиқадиган баъзи касалликларни кўриб чиқамиз. Кома ёки кома - бу касалликлардан бири бўлиб, биз ушбу касалликнинг сабабини, ташхис қўйиш ва даволаш усулларини кўриб чиқамиз.

"Кома" узоқ муддатли беҳушлик ҳолатидир ва бу ҳолатда одам ўз атрофига муносабат билдирмайди. Бемор аслида тирик ва ухлаб ётгандек кўринади, гарчи чуқур уйқудан фарқли ўлароқ, у ҳеч қандай стимул, шу жумладан оғриқ билан уйғонмайди. Кома миянинг шикастланишидан келиб чиқади. Кома ёки чуқур ҳушсизликга олиб келадиган кўплаб муаммолар мавжуд. Мия чайқалиши ёки мия шикастланиши мия шишиши ёки қон кетишига олиб келиши мумкин. Мия травма туфайли шишиб кетганда, суюқлик бош суягига босим ўтказади. Бу шиш, охир-оқибат, мия сопи устида босимга олиб келиши мумкин, бу эса миянинг ҳушёрлик ва мотивация учун масъул бўлган ретикуляр фаоллаштирувчи аппаратига зарар етказиши мумкин. Мия тўқималарининг яллиғланиши ҳам шундай муаммо бўлиб, оғриқсиз ҳам пайдо бўлиши мумкин. Баъзида кислород етишмаслиги, электролитлар мувозанати ёки гормонлар яллиғланишни келтириб чиқариши мумкин.

Мия қатламларида қон кетиши шикастланган миянинг шишиши ва босимининг пасайиши туфайли комага олиб келиши мумкин. Юқори қон босими, мия аневризмаси ва мия ўсмаси мия қон кетишининг травматик бўлмаган сабаблари ҳисобланади. Қон томирлари натижасида миянинг асосий қисмига қон оқими йўқ ёки бу яллиғланиш билан қон таъминоти етишмаслигига олиб келади, бу эса комага олиб келиши мумкин. Қандли диабет билан оғриган одамларда қон шакар даражаси жуда юқори бўлса, кома пайдо бўлиши мумкин. Бу ҳолат гипергликемия ёки юқори қон шакар ҳолати деб аталади. Ушбу турдаги кома кўпинча қон шакарини тузатгандан кейин қайтарилади.

Кислород мия фаолияти учун зарурдир. Юракнинг тўхтатилиши мияга қон ва кислород оқимининг кескин тўхтаб қолишига олиб келади, бу гипокция деб аталади. Кислород етишмаслиги ҳам чўкиш ёки бўғилиш натижасида пайдо бўлиши мумкин. Мененгит ёки энсефалит каби марказий асаб тизимининг инфекцияси ҳам комага олиб келиши мумкин. Заҳарлар ҳам комага олиб келиши мумкин. Мисол учун, жигар касаллигидан келиб чиққан аммиак, оғир астма хуружидан келиб чиққан карбонат ангидрид ёки буйрак етишмовчилигидан келиб чиққан карбамид организмда токсик моддаларнинг тўпланишига олиб келиши мумкин. Гиёҳванд моддалар ва спиртли ичимликларни кўп миқдорда истеъмол қилиш ҳам миянинг асаб ҳужайралари фаолиятининг бузилишига олиб келиши мумкин. Битта тутқаноқ камдан-кам ҳолларда комага олиб келиши мумкин, аммо доимий тутқаноқ ҳутужлари комага олиб келади. Тез-тез тутқаноқ тутилишларилар орасида миянинг тикланишига тўсқинлик қилиши мумкин. Бу узоқ муддатли ҳушидан кетиш ва комага олиб келади.

Команинг ҳар хил турлари мавжуд. Комада бўлган беморларда кўплаб асоратлар хавфи мавжуд. Уларнинг энг жиддийларидан бири барқарор вегетатив ҳолатга киришдир. Икки-тўрт ҳафтадан ортиқ давом этадиган кома доимий вегетатив ҳолат сифатида таснифланади. Ушбу касалликдан азият чекадиган беморларнинг тикланиш эҳтимоли жуда паст. Барқарор вегетатив ҳолатда фақат нафас олиш тизими, қон айланиши ва уйқу-уйғониш даврлари фаол бўлади. "Токсик метаболик энсефалопатия" - бу чалкашлик ёки делирюм каби аломатларга эга бўлган мия функциясининг ўткир бузилиши. Бу ҳолат кўпинча қайтарилади. Ушбу бузулишнинг сабаблари ҳар хил бўлиб, тизимли касалликлар, инфекциялар, органларнинг нуқсонлари ёки бошқа касалликларни ўз ичига олиши мумкин.

Гипокция туфайли мия шикастланиши команинг яна бир туридир. Бу ҳолат мияда кислород етишмаслиги туфайли юзага келади. Бир неча дақиқа кислород етишмаслиги мия тўқималарининг ҳужайраларининг ўлимига олиб келади. Бу шикастланиш юрак хуружи ёки юрак тутилиши, бош жароҳати ёки травма, чўкиш, заҳарланиш ёки гиёҳванд моддалар ёки гиёҳванд моддаларни ҳаддан ташқари ошириб юбориш натижасида юзага келиши мумкин. Камдан кам учрайдиган неврологик касаллик бўлган қулфланган синдромда кўз мушакларидан ташқари бошқа мушаклар бутунлай фалаж бўлади, лекин одам ҳушёр, соғлом ва нормал фикрга эга.

Мия фаолиятининг қайтарилмас тўхташи мия ўлими деб аталади. Мия ўлими миянинг ҳар қандай доимий ёки кенг кўламли шикастланишидан келиб чиқиши мумкин. Аммо вақтинчалик кома ёки чуқур беҳушлик тури бўлган ва жароҳатдан кейин мияни яллиғланишдан ҳимоя қилиш учун ишлатиладиган тиббий комада бемор сезувчанлик ёки онгни йўқотадиган анестезиканинг назорат қилинадиган дозасини олади. Кейин шифокорлар беморнинг ҳаётий белгиларини диққат билан кузатиб борадилар. Ушбу кома фақат шифохоналарнинг махсус бўлимида амалга оширилиши мумкин.

Команинг энг аниқ белгиларидан бири бу онгнинг етишмаслиги. Команинг бошланиши сабабга кўра аста-секин ёки тўсатдан бўлиши мумкин. Енгил травматик мия шикастланиши бўлган беморлар комага тушишдан олдин бош оғриғи, уйқучанлик, тартибсизлик, Иситма ва бош айланиши, тана оғриғини бошдан кечириши мумкин.  Комадаги беморлар ҳушидан кетишади, яъни улар ташқи огоҳлантиришларга ёки оғриққа ҳеч қандай реакция кўрсатмайди. Улар реактив ҳаракатларга эга бўлиши мумкин бўлса-да, мақсадли ҳаракатларни кўрсатмайдиган беморлар онгсиз ҳисобланади. Комада бўлган беморларнинг кўзлари ёпиқ, уларда нафас олиш бузилиши мавжуд ва улар нормал уйқу ва уйғониш тартибини кўрсатмайди.

Кома ташхисини қўйиш учун очиқ яраларни даволаш ва тўғри нафас олиш шароитларини ва мияга қон оқимини ўрнатгандан сўнг, шифокорлар дори-дармонларни, диабет каби касалликларни ва инсулт каби тиббий ҳодисаларни назорат қилиш учун беморнинг касаллик тарихини ўрганадилар. Кейин беморнинг реакциялари ва кўз қорачиғининг катталиги унинг ҳушёрлик даражасини аниқлаш учун назорат қилинади. Шунингдек, бемордан қон миқдори, электролитлар ва қон глюкоза даражасини текшириш ва дори қолдиқлари ёки углерод оксиди каби заҳарли моддаларни текшириш учун қон намунаси олинади. Кейин мия компютер томографияси, мия МРИ ва МРИ каби бир нечта неврологик текширувлар ўтказилади. Беморнинг онг даражаси Гласгоw кома шкаласи ёки Ранчо Лос Амигс шкаласи ёрдамида баҳоланади. Ушбу тарозилар шифокорларга беморнинг тикланиш имкониятини текширишга ҳам ёрдам беради.

Кома даволаш унинг сабабига боғлиқ. Комага тушган беморларга яқин одамлар шифокорларга кома сабабини аниқлашга ёрдам бериш учун имкон қадар кўпроқ маълумот беришлари керак. Тез тиббий ёрдам потенциал тикланиши мумкин бўлган шароитларни даволаш учун жуда муҳимдир. Коматоз беморларни муваффақиятли даволаш учун шифокорлар яллиғланиш ва интракраниал босим каби иккиламчи мия шикастланишларини олдини олишлари ва кейинги жароҳатларга олиб келиши керак.

İнтракраниал босимни камайтириш учун шифокор баъзи дори-дармонларни буюриши ёки операцияни тавсия қилиши керак. Босимни йўқотиш учун мия операцияси ёки краниотомия амалга оширилиши мумкин. Ушбу усулда бош суягида ортиқча қон ва суюқликни дренажлаш учун тешиклар яратилади. Ушбу операция ўрнига жарроҳ босимни камайтириш учун катетердан фойдаланиши ёки миянинг шишиши учун етарли жой яратиш учун бош суягининг бир қисмини олиб ташлаши мумкин.

Бемор касалхонага ётқизилганидан сўнг, антибиотиклар ёки глюкоза шубҳали инфекцияларни ёки диабетдан келиб чиққан комани даволаш учун ишлатилади. Шифокорлар тутқаноқ билан оғриган беморларни назорат қилиш учун кучлироқ дори-дармонларни буюришлари мумкин. Кома учун ҳеч қандай даво йўқлиги сабабли, даволаш имкониятлари кейинги зарарни олдини олиш, асосий сабабларни даволаш ва етарли қон оқими ва овқатланишни таъминлаш билан чекланган.

Ҳамроҳлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.

Мия ва асаб касалликлари (ўсмалар (учинчи қисм)