Իրանը քանի՞ տարվա անցյալ ունի

Իրանը, որը պատմության ընթացքում քաղաքակրթության և մշակույթի կենտրոն է եղել, ունի հազարամյակների պատմություն ունեցող արմատներ։ Առաջին գյուղատնտեսական հասարակությունների ձևավորումից մինչև Աքեմենյանների նման մեծ կայսրությունները, այս երկիրը միշտ եղել է նորարարության, մշակույթի և հզորության օրրան։ Հնագիտությունը և պատմական աղբյուրները ցույց են տալիս, որ Իրանը կարևոր դեր է խաղացել մարդկային զարգացումներում և պահպանել է իր ինքնությունը պատմական փոփոխությունների դեմ։

Նախապատմական շրջան (մ.թ.ա. մոտ 8000 թվական)
Հնագույն գտածոները ցույց են տալիս, որ Իրանը գյուղատնտեսության առաջին օրրաններից մեկն էր։ Քերմանշահի Գանջ Դարեհի և Ղազվինի Զագեհի նման բլուրները թողել են մոտ 10,000 տարի առաջվա վաղ գյուղատնտեսության և կենդանիների ընտելացման հետքեր։ Այս բնակավայրերը Իրանի մշակութային ժամանակագրության մեկնարկային կետն են։

Այրված քաղաքը (Շահրե Սուխթե) (մ.թ.ա. մոտ 3200 թվական)
Իրանի արևելքում՝ Սիստան և Բելուջիստան նահանգում գտնվող  «Այրված քաղաքը» հիմնադրվել է 5000 տարի առաջ և ծաղկում է ապրել մինչև մ.թ.ա. 1800 թվականը։ Քաղաքը սոցիալական և տեխնոլոգիական բարդության օրինակ էր՝ կոյուղու համակարգերով, արդյունաբերական արհեստանոցներով և նույնիսկ ուղեղի վիրահատության ապացույցներով։ Արտեֆակտները, ինչպիսիք են արհեստական ​​աչքը  (աշխարհի ամենահին պրոթեզը) և տախտակի վրա խաղերը, արտացոլում են այս քաղաքակրթության հարուստ մշակույթը։

Էլամական քաղաքակրթություն (մ.թ.ա. մոտ 2700 թվական)
Էլամացիները, Իրանի առաջին կազմակերպված պետություններից մեկը, առաջացել են մ.թ.ա. մոտ 2700 թվականին այն տարածքում, որն այժմ կոչվում է Խուզեստան:  ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում գրանցված Չողա Զանբիլի Զիկկկուրատը նրանց ճարտարապետական ​​հմտության վկայությունն է։  Էլամի մայրաքաղաք Շոշում բնակավայրի շերտեր կան մ.թ.ա. 4200 թվականից, իսկ այնպիսի արտեֆակտներ, ինչպիսիք են էլամական ժամանակաշրջանից առաջ հայտնաբերված սալիկներ, որոնք վկայում են վաղ գրային համակարգերի մասին։

Ջիրոֆտի քաղաքակրթություն (մ.թ.ա. մոտ 2500 թվական)
Ջիրոֆտի քաղաքակրթությունը ծաղկում է ապրել ժամանակակից Քերմանում մ.թ.ա. մոտ 2500–2200 թվականներին և հայտնի է որպես տարածաշրջանի առևտրային և մշակութային կենտրոններից մեկը։  Քենարդարում և Յահյա բլուրներում հնագիտական ​​պեղումները բացահայտել են այնպիսի արտեֆակտներ, ինչպիսիք են անհայտ ձեռագրերով քարե սալիկներ և փորագրված քլորիտային անոթներ, ինչը վկայում է Միջագետքի և Հնդկաստանի հետ լայնածավալ շփումների մասին։

Աքեմենյան կայսրություն (մ.թ.ա. 550–330)
Աքեմենյան կայսրությունը հիմնադրվել է Կյուրոս Մեծի կողմից և միավորել է Իրանը որպես քաղաքական միավոր մ.թ.ա. մոտ 550 թվականին։ Պերսեպոլիսը՝  այս ժամանակաշրջանի խորհրդանիշն է։ Պերսեպոլիսի համալիրը, այդ թվում՝ Կյուրոսի դամբարանը, ցույց է տալիս այս կայսրության մեծությունը և «Իրան» անվան պաշտոնականացումը (հին պարսկական Արիանամ բառից, որը նշանակում է «Արիացիների երկիր»):

Հետագա ժամանակաշրջաններ
Հաջորդ կայսրությունները, ինչպիսիք են Պարթև Արշակունիները (մ.թ.ա. 247–մ.թ. 224) և Սասանյանները (մ.թ. 224–651) շարունակեցին այս ժառանգությունը։ Բիշապուրի նման բարձրաքանդակները և պարթև-սասանյան մայրաքաղաք Կտեսիփոնի նման վայրերը ցույց են տալիս Իրանի մշակութային և քաղաքական ազդեցությունը։
Իսլամական դարաշրջանը նաև նոր շերտեր առաջացրեց, ինչպիսին է Իմամ Ռեզայի սրբավայրը Մաշհադում։

Ավելի քան 10,000 տարվա պատմությամբ Իրանը ոչ միայն ականատես է եղել կառավարման և գրերի առաջին համակարգերի ի հայտ գալուն, այլև յուրահատուկ տեղ է զբաղեցնում համաշխարհային պատմության մեջ՝ իր մշակութային ինքնության շարունակականությամբ։