Farsi ədəbiyyotədə Kərbəlo ğəhrəmonəti
Farsi ədəbiyyotədə Kərbəlo ğəhrəmonəti
Ozodi iyən ozodəti qırd din və ideoloji cərəyonon tərəfiku bə tarıfi loyığ vindey bıə və torıx hiçvaxti ozodə fərdonış çı viro bekardəni.Huseyn ibn Əli(ə) qıləy ozodə merdbe kİ,həmmə mısılmınon və co dinon tərəfdoron veyni,deçəy nom iyən jimoni oşnon.rujiqori çəş,nodirə holonədə bənə əy qıləy insonış vində və osmon deştə əzəməti bənə əy qıləy astovəş mışohidəş kardəni.əy sıtoyiş kardedəmon. çıro ki,əv ozodəti iyən şəhoməti məzhər və simvole və şucoət və şəhoməti dərsi əğedə və imoni royədə bə ozodə insonon omutedə.
Farsi ədəbiyyot çı dəvardə soronku de tosə ısət həmməysə reçinə məzmunonış Husyeni əbədiyə ğəhərəmonətiku peqətəşe və havaxti bə Aşurə ləpə dıyo jeydə,sədəfon bə sahil vardedə.Aşurə şayiron iyən ənııvışton eşğışon çı Huseyn(ə)-i təşnə lıputonış pəydu kardə və Aşurə vağeyədə mənoş pəydu kardə.Aşurə qıləy zulolə çeşməy ki,har qıləy bəhar və əvəsorədə qıledə və qıləy havzə doye ki, ha sor tiki həm vey zumand bedə. ..
Aşurə çı veyə vaxtiku de İronıjon bovə və mədəniyyəti rabitəş bıey xoto,farsi ədəbiyyoti ibaxşədə farsi mənzum və mənsur mevcud bıə.İnğılob,mesaj və matəməti çı Kərbəlo əsliyə seqlə unsuronkuye.ironıjə şayir və ənıvışton çın məzmunonku boştə fik,hisson iyən əndişəonku bəhrəşon bardə və çın yolə ğıyomi cəhətonku bə təsvirışon kəşə və de erjinə əsəron xəlğ kardey,ıştə məhəbbət və irodətışon bə risoləti xanedən və xıyzoni nışonışon doə.çəvonku har qıləyni de qıləy cəhət və aspekti bəy nəzəşon kardə və əvışon bə təsvir kəşə.qahi vaxti de zəmoni zəruriyyəti bə hodisə mif və ğəhrəmonəti dığğət kardey boyis bıə və çəy matəm və ğəmışon tərsimışon kardə.qahi zəmon həm bə əsri tələbon əsos, bə hodisə hissi vositə işorə kardedə və çəy ğəmışon bə təsvir kəşəşone.qahi vaxti həm çın yolə inğılobi mesaj ıştə şeronədə munəkisışon kardə və qahi zəmon həm bə çın vağeyə və yolə hərəkəti bemislə irfani cəhəton işorəşon kardə.İronıjə şayir və ənıvışton cəhd kardedən de qıləy sodə və hostonə bəyoni,çın vağiyə nığıləti iyən çın inğılobi məzmunon bo muxatəb və məsəkəson əbədi haştedə.....
Bo Məhərrəmə manq iyən Aşurə vağiyə şer votey de Hicri-Ğəməri çominə əsrədə jiyə şayir Kəsayi Mərvəzi vositə bino bıə.əv,İmom Huseyn(ə),çə həzrəti bəfodorinə əshob iyən xanedani həxədə mərsiyə və şeron handə farsi ədəbiyyotədə zınə bıə iminə farsi zıvonə şayire.çəy bədiqə bənə Sənayi, Əttar,Səlman Savəci,Movləvi,Xacuyi Kermani,Muhtəşəm Kaşani,Əmman Samani bıə məşhurə şayiron və co muosirə şayiron Aşurə odəmi dıli sutunə vağiyə barədə şerışon handə.
Çı qırd muosir və klassikə şayiron miyono ki,sırfən ıştə şeronışon bə Aşurə ayid kardə,çəvonku kali qıləyni dəvəşən və çəvon şeron bəsə coqlə şayiron şeronsə vey çı umum milləti tərəfiku ğəbul bıə...
Bo Kərbəlo odəmi dıli sutunə fociyə həmməysə ğəmqinə mərsiyyə handəkəsnonku qıləyni, Hicri-Ğəməri daminə əsrədə jiyə İronıjə məşhurə şayir Muhtəşəm Kaşaniye.Muhtəşəmi tərkib bəndi çı farsi odəmi sutunə mərsiyyə şeronku qıləyniye ki,hejo Aşurə ədəbiyyotədə bəmande.
Muhtəşəmi Məhərrəmə manqi tərkib bəndi qıləy ğıyoməte.qıləy ğıyoməte ki,nəyin ki,fəğət odəmon, bəlkəm bə Xıdovəndi ərşi qırd sakinon şomil bedə və Xıdovəndi ərşi və fərşi həmmə sakinon əzodor və bə matəmi ğərğin və bə çın vağeyə dastoni məsey tov vardey zıneydənin....
Əmman Samani Hicri-Ğəməri 13-ə əsri nimədə jiyə co İronıjə məşhurə şayironkuye ki,de “Gəncineye-Əsrar” ya sırron xəzinə nomi məsnəviş nıvıştə ki,çı Aşurə fociyə ğəhrəmonon barədəy.Əmman Samani irfani ğiroətış çı Kərbəlo xuninə hodisəonku peqətəşe və de həmonə nəzə arifonə formaədə ım torıxi və xuninə hodisəş təhlil kardə.Əmman Samani “Gəncineye-Əsrar” əsər qıləy mislış nıbə şivədə boştə hisson bəyon kardero nıvıştəşe.Əmmani kardeyış zınə Aşurə xuninə hodisə çı dastonku bə diyəro bıə irfoni ğiroətış komilə surətədə bə təsvırış kəşə.Əmman Samani “Gəncineye-Əsrar” əsər bə Aşurə xuninə hodisə mədəniyyəti irfoni ğiroəti əsose.qıləy ğiroət ki,bə torıxi,coğrafi iyən iştimoyi mevzuon etıno kardedəni.əv fəğət mərıfəti nəzəku bə Kərbəlo vağiyə nəzəş kardə və çəy sırr və rəmzon təbyinədə bemislə şivəonku bəhrəş bardə....
