Pars Today

Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали соғликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.

Ассалому алайкум азиз тингловчилар. Соғлиқни сақлаш журналининг сўнгги қисмида биз коксикс оғриғини кўриб чиқдик. Ушбу дастурда биз "умуртқа поғонасининг сколиёзи ёки эгрилиги" ни муҳокама қиламиз. Биз билан қолинг.

Инсон умуртқа поғонаси бир-бирининг устига жойлаштирилган умуртқалар деб аталадиган суяклардан иборат. Ушбу мослашувчан структура танани турли йўналишларда эгиш ва айлантириш имконини беради. Соғлом умуртқа поғонаси бўйин, кўкрак ва белда олддан орқага эгри чизиқларга эга. Аммо сколёзли одамларда умуртқа поғонаси ҳам ён томондан эгриликка эга. Бу, одатда, балоғатга этишиш бошланишидан олдин бошланган ўсиш суръатида содир бўлади.

Сколиоз эгри чизиғи C ёки С шаклида бўлиши мумкин. Оғир ҳолатларда умуртқа поғонаси буришади ва қовурғаларнинг бир томонга кўпроқ эгилишига олиб келади. Сколиёзнинг аксарият ҳолатлари енгилдир ва соғлиқ муаммоларига олиб келмайди. Орқа мия эгрилигининг оғир ҳолатларида умуртқа поғонаси ва қовурғаларнинг айланиши кўкрак бўшлиғи ичидаги бўшлиқни камайтиради. Бу нафас олиш муаммолари ва юракдаги босимга олиб келиши мумкин. Сколиоз, шунингдек, ўмуртқа нервларнинг сиқилишига ва шикастланишига олиб келиши ва охир-оқибат фалажга олиб келиши мумкин.

Сколиёзнинг ҳар хил турлари мавжуд. Конженитал сколёз, идиопатик ёки номаълум сколёз, нерв-мушак сколиози ва болалардаги сколёз бу касалликнинг турларидан биридир. Генетик сколёзда умуртқа поғонасининг эгрилиги умуртқа поғонасининг нотўғри шакли туфайли юзага келади. Генетик сколёз, агар кўринадиган аломатлар бўлса, болалик даврида эрта ташхис қўйиш мумкин, аммо кейинчалик болалик даврида ташхис қўйилган кўплаб ҳолатлар мавжуд.

Идиопатик сколёз - бу касалликнинг яна бир тури. Ушбу турдаги бузилишнинг сабаби ҳали маълум эмас. Аммо идиопатик сколёз ривожланишининг энг кенг тарқалган вақти эрта ўсмирлик ёки 10 ёшга тўғри келади. Шунингдек, биз инсоннинг ўсиши бу касалликни кучайтириши мумкинлигини биламиз ва бизнинг энг катта ташвишимиз ҳали ривожланишнинг муҳим босқичларини ўтмаган болаларда сколиёз бўлиши керак. Нерв-мушак касаллиги бўлган болада сколёз ривожланиш хавфи юқори. Тик умуртқа поғонаси мушакларнинг табиий мувозанатини ва танадаги кучни талаб қилади. Мия фалаж, умуртқа поғонасининг бифидияси* ва мушак дистрофияси** каби касалликларда мушаклар кўпинча заиф ва мувозанатсиз бўлиб, бу ўз навбатида умуртқа поғонаси эгрилигига олиб келади.

Сколиёз - бу болаларда энг кўп учрайдиган умуртқа поғонаси деформацияси. Кўпгина болалар учун бу асорат жуда юмшоқ ва даволанишни талаб қилмайди. Аммо даволанишга муҳтож бўлган беморларда эрта ташхис қўйиш жуда муҳим, чунки бу асоратнинг ривожланиши кўплаб муаммоларни келтириб чиқаради. Сколиёз эрта болаликда энг яхши даволанади, чунки умуртқа поғонаси ҳали ҳам эгилувчан ва ўсаётганда тана даволанишга энг яхши жавоб беради.

Ушбу бузуқликнинг сабабларига келсак, шуни айтиш керакки, болалардаги сколёз ҳолатларининг 80 фоизи "идиопатик". Идиопатик сколёз мувозанатсиз ўсишга олиб келадиган генетик касалликдан келиб чиқади. Орқа мия суякларининг ғайритабиий ўсиши, бу генетик касалликдир. Нерв-мушак тизимига таъсир қилувчи кўплаб касалликлар сколёзга олиб келиши мумкин.

Ва катталардаги сколёзга келсак, уларга таъсир қилиши мумкин бўлган иккита асосий тур мавжуд. Улардан бири дегенератив балоғатга етмаган идиопатик сколиоз бўлиб, у катталарда эгри чизиқнинг дегенерацияси бўлиб, ёшликда ривожланади. Де-ново сколиоз - бу катталарда ўз-ўзидан пайдо бўладиган дегенератив сколёзнинг яна бир тури. Шуни таъкидлаш керакки, онанинг сколёзи туфайли чақалоқ хавф остида эмас. Бундай вазиятда беморга алоҳида ғамхўрлик қилиш керак, аммо онанинг сколёзи туфайли чақалоқнинг саломатлиги ва ривожланиши хавф остида эмас.

Сколиоз одатда оғриқ ва ноқулайлик туғдирмагани учун унинг энгил турини аниқлаш қийин бўлиши мумкин. Сизда бу касаллик борлигига шубҳа қилиш керак бўлган дастлабки аломатлар орасида нотекис элкалар ва нотекис орқа киради. Бундан ташқари, бир елканинг пичоғи бошқа елкага қараганда кўпроқ протрусионга эга. Ва бир кестириб, бошқасидан юқори бўлиши мумкин. Кейинчалик оғир ҳолатларда сиз бир элка пичоғининг бошқасига қараганда кўпроқ эгилиши, бел оғриғи ва нафас олиш қийинлишуви каби аломатларни сезишингиз мумкин. Агар сизда ёки болангизда сколёз белгилари бўлса, шифокорни кўришингиз керак. Эрта ташхис қўйиш ва ўз вақтида даволаш эгриликнинг ёмонлашувининг олдини олишга ёрдам беради.

Сколиёз ташхисини қўйиш учун шифокор физикавий текширувдан бошлайди ва элкалар, сонлар ва қовурғаларнинг бир хиллиги учун турли хил позицияларни текширишингизни сўрайди. Шунингдек, сиз заифлик, уйқусизлик ёки ғайритабиий рефлексларни текшириш учун неврологик текширувдан ўтишингиз мумкин. Кўпгина ҳолларда оддий рентгенография сколёз ташхисини тасдиқлаши ва эгри чизиқ қанчалик ривожланганлигини кўрсатиши мумкин.

Юқорида айтиб ўтилганидек, сколёзнинг кўп ҳолатлари даволанишни талаб қилмайди. Бироқ, агар касаллик оғир бўлса ёки бошқа касаллик ривожланаётган бўлса, шифокор даволанишни тавсия қилиши мумкин. Сколёзда жинс, ёш, эгрилик тури каби нарсалар ҳисобга олинади. Шу тарзда, сколёз қизларда жиддийроқдир. Катта эгри чизиқлари, С шаклидаги эгри чизиқлари ёки кўкрак умуртқа поғонаси эгри чизиғи бўлган одамлар юқори хавф остида. Тез ривожланаётган эгри чизиқлар, яъни ҳар йили 5 даражадан кўпроқ ўсиб боради, шунингдек, кўпроқ тажовузкор даволанишни талаб қилиши мумкин. Бундан ташқари, ёш эгриликка таъсир қилувчи омиллардан биридир. Сизнинг ўсишингиз тўхтаса, енгил сколиознинг ёмонлашиши даргумон. Бироқ, вақт ўтиши билан 50 даражадан ортиқ оғир эгриликлар ривожланиши мумкин.

Ушбу турдаги бузилишларни даволаш усуллари унинг оғирлигига қараб фарқланади. Енгил ҳолатларда, яъни эгри 20 даражадан паст бўлса, даволаниш шарт эмас. Бемор одатда ҳар 4-6 ойда бир марта рентген нурлари билан назорат қилинади, бу касаллик ривожланмаслигига ишонч ҳосил қилади. Бракетдан фойдаланиш даволаш усулларидан биридир. Қавслардан фойдаланиш эгриликни доимий равишда тузатмайди, лекин ўсиш туфайли эгриликнинг ёмонлашишини олдини олади. Кўпгина ҳолларда, тананинг пастки қисмини қоплайдиган қўлтиқ ости бўшлиғи этарли. Бироқ, юқори ёки бачадон бўйни умуртқа поғонасига таъсир қиладиган эгрилик учун тўлиқ танани мустаҳкамлаш керак бўлиши мумкин. Душ қабул қилиш пайтида ва агар керак бўлса, жисмоний фаоллик пайтида бракетни олиб ташлаш мумкин. Аксарият ҳолларда бракетлар кечаю кундуз кийилади, гарчи бу одамдан одамга фарқ қилади.

Машқлар, шу жумладан ушбу касаллик учун мос чўзиш машқлари, шифокорингиз сколёзни яхшилаш учун таклиф қилиши мумкин бўлган яна бир усулдир. Ва ниҳоят, оғир сколиознинг ривожланишини секинлаштириш ва умуртқа поғонаси эгрилигини тузатиш учун ўмуртқа синтез деб аталадиган жарроҳлик тури қўлланилиши мумкин. Жарроҳлик пайтида умуртқа поғонасининг икки ёки ундан ортиқ умуртқалари суякка ўхшаш материал ёрдамида бир-бирига пайванд қилинади. Плиталар, винтлардек ва бошқа қурилмалар грефт майдонини ҳимоя қилиш учун орқа мия ичига видаланади.

Жарроҳ шунингдек, зарарланган ҳудуднинг юқори ва пастки қисмига бириктирилган металл таёқни ҳам қўллайди. Род бир неча ойда бир марта чўзилиши мумкин, шунда у сиз билан бирга ўсади.

Ҳамроҳлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.

................................................ .. ...................................................... ...................

* Спина бифида ирсий касаллик бўлиб, ҳомиланинг умуртқа поғонаси тўғри ривожланмайди ва гидросефалияга олиб келиши мумкин. Спина бифидада ҳомила орқа мия канали тўғри ривожланмайди ва баъзи орқамия умуртқалари тўғри ёпилмайди. Умуртқаларнинг қанчалик қаттиқ ёпилмаганлигига қараб, орқа миянинг таянч элементларининг бир қисми ва ундан чиқарилган нервлар ёки орқа мия ўзи ёпилмаган бўшлиқ ичидан оқиб чиқади. Боланинг орқа мия ва ундан чиқадиган нервлари хавф остида бўлиб, тўғри ҳимояланмаганлиги сабабли шикастланиши мумкин.

** Мушак дистрофияси мушакларнинг вақт ўтиши билан заифлашишига ва эгилувчанлигига олиб келадиган касалликлар гуруҳини ўз ичига олади. Ушбу касаллик тана мушакларини қандай қилиб соғлом сақлашни назорат қилувчи генлардаги муаммо туфайли юзага келади. Бу касаллик баъзи одамларда эрта болаликдан бошланади, баъзиларида эса ўсмирлик ёки ўрта ёшга қадар ҳеч қандай аломатлар бўлмайди. Мушак дистрофияси сизга ёки болангизга қандай таъсир қилиши унинг турига боғлиқ. Кўпчиликнинг аҳволи вақт ўтиши билан ёмонлашади ва баъзи одамлар юриш, гапириш ёки ўзини парвариш қилиш қобилиятини йўқотади.

• Скелет ва мушак касалликлари (бешинчи қисм, бел умуртқасининг синиши)