Շրջայց Իրանում (12)
Հոկտեմբեր 30, 2019 10:29 Asia/Yerevan
«Շրջայց Իրանում» հաղորդաշարի այս համարում միասին կայցելենք Քոհգիլույե և Բույերահմադ նահանգի Յասուջ քաղաք:
«Բարի գալուստ ջրվեժների քաղաք Յասուջ»: Սա այն նախադասությունն է, որ գրված է Յասուջ քաղաքի մուտքի մոտ տեղադրված ցուցատախտակի վրա: Մի նախադասություն, որ հեքիաթային քաղաք այցելելու սկիզբն է: Մի քաղաք, որ իր բնական յուրհատուկ գրավչությունների բերումով օտարերկրացի զբոսաշրջիկների զբոսաշրջության նպատակակետն է: Յասուջն Իրանի հարավ-արևմտյան շրջանի քաղաքներից մեկն է և Քոհգիլույե և Բույերահմադ նահանգի կենտրոնը: Յասուջի բնակիչների մեծամասնությունը լոռեր են: Լոռերը իրանական բարձրավանդակի հին էթնիկ խմբերից են, որ հնուց իվեր ապրում են այս տարածքում: Նախքան այս քաղաքի ձևավորումը գոյություն է ունեցել «Թել Խոսրո» անունով մի հին քաղաք, որ ժամանակին վերին Բույերահմադի խաների ազդեցության կենտրոնն է եղել և ավելի քան երկու հազար տարի պատմական անցյալ ունի, սակայն ներկա դրությամբ ցրված բլուրներից ու մի գյուղից բացի ուրիշ բան չի մնացել այդ հին քաղաքից: Յասուջը գտնվում է Բաշար գետի կողքին, որն անցնելով մի քանի նահանգներից թափվում է Պարսից Ծոցում: Յասուջը գտնվում է կլիմայական սառը գոտում;Ունի համեմատաբար ցուրտ ձմեռներով բարեխառն կլիմա, և տեղումների բերումով Յասուջում կան ջրի բավարար պաշարներ: Յասուջ կամ Յասիջ նշանակում է Յասաման կամ հասմիկ ծաղիկներ բուսնելու վայր: Յասուջ քաղաքի բնական գրավչություններն են մեծ ու փոքր գետերն ու ջրվեժները և գեղեցիկ կիրճերը:
Յասուջի տեսարժան վայրերը
Յասուջի զբոսաշրջային հիմնական գրավչությունը այս քաղաքի ջրվեժն է: Այս ջրվեժը կամ ջրվեժի անտառային զբոսայգին գտնվում է քաղաքի կենտրոնից դեպի հյուսիս քիչ հեռավորության վրա: Իրականում Զագրոսյան լեռնաշղթայից բխող աղբյուրները այս քաղաքի հյուսիսում ստեղծել են մի ջրվեժ: Ջրվեժի գեղեցիկ տեսարանը, ոլորապտույտ հունով ընթացող առվակները, մրգատու այգիները, կանաչապատ ու երփներանգ ծաղիկներով լցված հարթավայրերը հիացնում են ճամբորդներին: Յասուջի ջրվեժի շրջակայքում կառուցվել է գեղեցիկ ժամանցային վայր, որ գտնվելով կաղնիներով, ընկուզենիեներով, խնձորենիներով ու չինարի ծառերով ծածկված անտառով կրկնապատակել է տարածաշրջանի գեղեցկությունը: Այս ժամանցային վայրի շրջապատում ուղևորների ու զբոսաշրջիկների հանգստի ու նրանց հյուրասիրելու համար կառուցվել են պատվանդաններ, որոնց վրա դրված են հովարաններ: Այս կառույցների ամեն մի անկյունում ցուցադրվում են տարածաշրջանի տեղական արվեստի ու մշակույթի մի մասը:
Յասուջի ջրվեժը
Յասուջի մայրուղու 26կմ. հեռավորության վրա «Դաշթրում» կոչվող կանաչապատ գյուղից հետո անցնելով ոլորապտույտ ճանապարհով հասնում ենք գեղեցիկ ջրվեժներով ու արևադարձային կլիմայով մի վայր: Այն կոչվում է Թամորադի կիրճ: Թամորադի կիրճի ջրվեժներն Իրանի ամենագեղեցիկ ջրվեժներից են համարվում: Իրականում այս կիրճի հիմնական գրավչություններն են չորս ջրվեժները, որոնք 8-15 մետր բարձրություն ունեն: Իհարկե այս շրջանում ավելի բարձր ու 50 մետրի հասնող ջրվեժ էլ գոյություն ունի, սակայն այն գտվում է դժվար հասանելի վայրում, որ սովորաբար զբոսաշրջիկները միայն բավարարվում են մայրուղուց այդ ջրվեժը տեսնելով: Հիշյալ ջրվեժներից բացի այս տարածաշրջանի գրավչություններն են քարանձավները, որոնց կողքին տեսնում ենք ծիծեռնակներին, որոնք երթևեկում են այս քարանձավներում գտնվող իրենց բնակարաններում: Այս քարանձավների կողքին կան բնական ավազաններ, որոնք ավելի գրավիչ են դարձնում տարածքի բնական գեղեցկությունը:
Թամորադի կիրճը
Այս գեղեցիկ կիրճը շրջապատվել են Զարավար ու Սավրոզ լեռներով: Դրանք արջի ու սկյուռի պես կենդանիների բնակության վայրեր են: Այս կիրճի մուտքի վրա նաև կարելի է տեսնել Աքեմենյանների ժամանակաշրջանից մնացած պատմական կոթողներ: Այս կիրճի մուտքի մոտ կա մի դամբարան, որ ամենայն գեղեցկությամբ շերտ-շերտ քանդակվել է ժայռերի մեջ: Այն պատկանում է Աքեմենյանների ազնվականներից մեկին: Գեղեցիկ բնության կողքին այս պատմական գրավչությունները տեսնելը հետաքրքիր է: Որոշ զրույցներում ասված է, որ Աքեմենյանների քաջ սպարապետ Արիոբարզանը իր զորքով եկել է Թամորադի կիրճը և դիմադրել է Ալեքսանդր Մակեդոնացու հարձակմանը:
Ջրվեժներից բացի Յասուջում գոյություն ունեն մի քանի անտառային ու ափամերձ գեղեցիկ զբոսայգիներ: Որպես օրինակ կարող ենք հիշել Յասուջի անտառային զբոսայգին ու Բաշար գետի ափամերձ զբոսայգին: Յասուջի անտառային զբոսայգին կամ լեռնային մեծ զբոսայգին շուրջ տասը հեկտար մակերես ունի: Այն համարվում է երկրի հարավային շրջանի ամենամեծ անտառային զբոսայգին: Թեքության վրա գտնվող այս այգուց հնարավոր է տեսնել քաղաքի գեղեցիկ տեսարանը: Զբոսայգու ծառերի մեծ մասը իրանական կաղնիներ են, իսկ մնացած բուսական ծածկույթը կազմում են լեռնային նշենիներ, կորեկի թփեր, լեռնային պիստակի և այլ հազվագյուտ ծառերի տեսակներ։ Ավելի բարձր տարածքները ծածկված են բույսերով ու թփերով:
Բաշար գետի ափամերձ զբոսայգին, որ գտնվում է քաղաքի մուտքի մոտ Յասուջի ամենագեղեցիկ ու գրավիչ վայրերից մեկն է համարվում: Զբոսայգու կողքին խաղաղ ու մշտահոս Բաշար գետի գոյու թյունը գեղեցիկ ու յուրահատուկ միջավայր է ստեղծել ժամանցի համար: Այս գետը կյանք ու կենսունակություն է պարգևել քաղաքին:
Յասուջից Սպահան տանող ճանապարհին, որը նաև հայտնի է «Մեհրյանի կիրճը» անվամբ, քաղաքից մեկ կմ. հեռավորության վրա գոյություն ունի մի իմամորդու դամբարան, որը կոչվում է իմամորդի Հասան։ Այս դամբարանը երկրի տարբեր կողմերց հյուրընկալում է զբոսաշրջիկների: Այս շրջանի յուրահատկություններից ծառերի բազմազանությունն է: Այստեղ կան բարդի, կաղնի, չինարի, եղեւնի և անտառային խաղողի ու պիստակի ծառեր: Մեհրյանի կիրճը ձմռանը դահուկորդների ու այս մարզաձևով հետաքրքրվողների երթևեկության վայրն է: Ձմռանը իմամորդու դամբարանի դիմացի ժայռի վրա սառցի մեծ շերտ է գոյանում: Այն կոտրվում է ձմռան ավարտին ու հազարավոր կիլոմետր հեռավորությունից լսվող ձայնով ընկնում է ժայռից ու քաղաքին ավետում է գարնան գալուստը: Մեհրյան գետի վճիտ ու զուլալ ջուրը թափվում է Յասուջի Բաշար ու Քարուն գետերը:
Յասուջի տեսարժան մյուս վայրն էլ «Շեյխ Սարքե» կամ «Շեյխ Սադուղ» գյուղն է: Բուսական բազմազան ծածկույթով ցուրտ տարածաշրջան է այն և ունի բազմազան բուսական ծածկույթ այդ թվում արտիճուկ, խավրծիլ և սունկ ու նաև ընկուզենի, խնձորենի, դեղձենի ու խաղողի վազ: Շեյխ Սարքեի դամբարանը գտնվում է մի բլուրի վրա և շրջապատված է վայրի տանձենիներով: Տարածքում ջրառատ աղբյուրների առկայությունը խթանել է գյուղի բարգավաճումը և գեղեցկություն պարգևել նրան։
Չափազանց գեղեցիկ մի հովիտ էլ գոյություն ունի Յասուջի շրջակայքում, որը կոչվում է «Ալամունի» հովիտ: Ալամունի հովիտը տեսնելու համար պետք է մի քանի կիլոմետր հեռանալ Յասուջից: Ալամունի հովիտը լեռնային շրջան է, որի անկյուններում հոսում են գետեր ու աղբյուրներ: Այն մի տարածք է, որի կլիման, վճիտ ջրերը հայտնի են Իրանում: Այս հովտում նկատելի են կաղնիների անտառներն ու գլխիվայր կակաչները, որոնք իրնեց դեղին ու կարմիր գույներով յուրահատուկ գեղեցկություն են առաջացրել:
Իհարկե սա տարածքի միակ գեղեցկությունը չէ: Ձմեռային մարզաձևերի սիրահարները լավ ճանաչում են Յասուջից մի քանի կիլոմետր հեռու գտնվող Քաքան շրջանը: Շրջանի սառը կլիման, ձյունառատ ձմեռները և բարձրադիր լեռները Յասուջը դարձրել են դահուկորդների դրախտը: Նույնիսկ եթե դահուկավազք չգիտեք կարող եք հաճույք տանել նայելով Զագրոսի լեռնալանջերի վրա գտնվող դահուկորդներին ու ձյան փաթիլների միջից փայլատակող արևի ճառագայթներին:
Դրանից բացի ավելի ցածր բարձրությունների վրա և Դենայի լեռնագագաթի ու Բաշար գետի կողքին կա մի գեղեցիկ գետ «Մազդաք Դարթա» անունով: Ձկնաբուծության ագարակները հատուկ գրավչություն են հաղորդում այս շրջանին: Ամռան սկզբին բրնձի ցանքերի մշակումը նույնպես այս շրջանի այլ գրավչություններից է համարվում:
Յասուջը ոչ միայն բնական գեղեցկությունները տեսնելու, այլև հնադարյան հրաշալիքների վայր է: «Լեմա» հնադարյան գերեզմանոցը մեծ հարթակ է էլամացիների շրջանի մեծ մշակույթը ներկայացնելու համար: Այն իր կողմն է գրավում հնադարյան Իրանի պատմությամբ ու մշակույթով հետաքրքրվողներին:
Դենայի շրջանում և Բաշար գետին նայող Չալե Շահին կոչվող փոքր դաշտի շրջակայքում է գտնվում «Լեմայի» հնադարյան գերեզմանոցը, որ կապված է էլամացիների ժամանակաշրջանին: Այս գերեզմանոցը պատկանում է այն մահացած քոչվորներին,որոնք ամառները Ֆարս ու Խուզեստան նահանգներից գաղթում էին այս շրջան։
Պեղումների ընթացքում հայտնաբերվել էին հարթ առաստաղներով շուրջ 60 ընտանեկան դամբարաններ, որոնցում գտնվել էին առողջ գանգեր: Գերեզմանոցային այս բացառիկ ճարտարապետության մեջ նախշազարդ կավե ամաններից բացի նաև գտնվել են գեղեցիկ դեկորատիվ իրեր, որոնցից ձեռք են բերվել ապարանջաններ, մատանիներ ու ականջօղեր: Կան նաև ոսկյա, մարմարյա և ագատե իրեր, որոնք իրոք հրաշալի են: Հետաքրքիր է իմանալ, որ այս իրերի մեծ մասը պահվում են Յասուջի թանգարանում:
Ընդհանուր առմամբ, Յասուջի թնագարանի իրերը պատկանում են հնադարյան երեք ժամանակաշրջանների՝ նախապտամական, պատմական և իսլամական շրջաններին: Նախապատմական ժամանակաշրջանի իրերը մեծ մասամբ Լեմայի գերեզմանոցի գտածոներն են: Պատմական ժամանակաշրջաններին պատկանող իրերի բաժնում մեծ մասամբ ցուցադրվում են Սասանյանների շրջանի մետաղադրամները, որոնց բազմազանությունն ու պատրաստման նրբությունները իրոք հրաշալի են: Այս ժամանակաշրջանից ցուցադրված իրերի մեջ քարի վրա Սասանյանների Շապուհ Ա-ի դիմաքնդակը հատուկ գեղեցկություն է հաղորդել այս թանգարանին: Իսլամական ժամանակաշրջանի իրերի մեջ կան Սեֆևյանների ու Ղաջարների ժամանակաշրջանի մետաղադրամներ ու նույնպես հախճապակյա ամաններ ու թանկարժեք քարեր:
Յասուջի թանգարանը ամեն տարի հյուրընկալում է մեծ թվով իրանցի ու արտասահմանցի զբոսաշրջիկների: Գարնանը Յասուջի գեղեցիկ բնությունը իրոք հրաշալի է: Դրանից բացի ձմռանը Յասուջ քաղաքում զբոսաշրջիկներ են լինում: Տարվա ամեն ամիս Յասուջում հնարավոր է միաժամանակ տեսնել չորս եղանակները և հիանալ նրա հրաշալի բնությամբ:
