Pars Today

Farabiu, ose "Mësuesi i Dytë", jetoi pikërisht në një kohë kur qeveritë islame, pas dy shekujsh nga formimi i tyre, ishin në një gjendje pjellorie intelektuale dhe shkëmbimet shkencore dhe kulturore midis botës islame dhe botës së krishterë kishin filluar në mënyrë serioze dhe të konsiderueshme. Dijetarët myslimanë filluan t'i përkthenin shkencat greke në arabisht që në shekullin e dytë hixhri.

Mësuesi i Dytë (6) Një vështrim mbi kohën, jetën dhe trashëgiminë e përhershme të Farabiut në botën islame

Në këtë program, ne synojmë të hedhim një vështrim të shpejtë mbi jetën, veprat dhe ndikimet e njërit prej filozofëve më të mëdhenj islamë dhe iranianë në kulturën dhe filozofinë në botën islame.

Përshëndetje të dashur miq! Jemi me ju me një seri tjetër të programit "Mësuesi i Dytë". Në vazhdim të temave të programit të mëparshëm, edhe në këtë program do të hulumtojmë gjithashtu situatën kulturore dhe shkencore të epokës së Farabiut.

Farabiu, ose "Mësuesi i Dytë", jetoi pikërisht në një kohë kur qeveritë islame, pas dy shekujsh nga formimi i tyre, ishin në një gjendje pjellorie intelektuale dhe shkëmbimet shkencore dhe kulturore midis botës islame dhe botës së krishterë kishin filluar në mënyrë serioze dhe të konsiderueshme. Dijetarët myslimanë filluan t'i përkthenin shkencat greke në arabisht që në shekullin e dytë hixhri, domethënë që në kohën e kalifëve Abbasitë Harun el-Rashid dhe Ma'mun, dhe kjo ishte faza e parë e njohjes së myslimanëve me shkencat racionale dhe teologjike të botës së krishterë dhe me qytetërimet joislame. Këto përkthime, së bashku me debatet teologjike që u zhvilluan ndërmjet dijetarëve myslimanë dhe të krishterë, bënë që dëshira e dijetarëve myslimanë për të njohur shkencat racionale të mbetura nga qytetërimet e tjera të shtohej dita-ditës.

Pikërisht në këtë situatë u shfaq një gjeni i quajtur Farabi dhe jo vetëm që mundi të transferonte në botën islame trashëgiminë intelektuale të lënë nga qytetërimet e mëparshme, por gjithashtu pati një ndikim të rëndësishëm në rritjen dhe prosperitetin e tyre, si dhe të krijonte një lidhje të thellë mes këtyre mendimeve dhe shkencave racionale islame. Në atë kohë, ndihej fuqimisht nevoja për një urë të besueshme ndërmjet trashëgimisë së lashtë të shkencave racionale dhe arritjeve të shkencëtarëve myslimanë. Kjo ndodhi ndërkohë që edhe shkencat e Greqisë së lashtë po i nënshtroheshin harresës dhe rrallë mund të gjendej një profesor i besueshëm që mund t'i ezauronte mirë këto shkenca.

Do të funksiononte kështu për një kohë derisa një nga sundimtarët e krishterë u konsultua me peshkopët dhe u vendos që nga këto mësime të mësohej ajo që nuk ishte e dëmshme për Krishterimin dhe ajo që ata mendonin se ishte e dëmshme duhej të ndalohej dhe ata e kuptuan se nga librat logjikë nuk duheshin ezauruar më shumë se deri në fund të temave që kishin të bënin me format e ekzistencës. Sepse ata mendonin se kjo sasi ishte e dobishme për promovimin e fesë së krishterë, ndërsa pjesa tjetër ishte e dëmshme. Çështja e arsimit ishte e tillë deri në shfaqjen e Islamit. Më pas arsimi u transferua nga Aleksandria në Antioki dhe mbeti atje për një kohë të gjatë, derisa mbeti vetëm një mësues. Dy persona morën dije prej tij dhe pastaj u shpërngulën nga atje duke i marrë librat me vete. Njëri prej tyre ishte nga Harrani dhe tjetri nga Marvi. Ai nga Marvi edukoi dy nxënës, njëri Ibrahim Mervazi dhe tjetri Johanna bin Hajlan.

Johanna është mësuesi e Farabiut, prej të cilit Farabiu mësoi logjikën dhe filozofinë. Prandaj, Farabiu mundi t'i mësonte këto shkenca me përpikëri e saktësi dhe t'i përcillte ato në arabisht me shprehje të rrjedhshme pikërisht në një kohë kur profesorët e logjikës dhe të filozofisë mund të numëroheshin vetëm me gishta. Ai jo vetëm që e krijoi mirë këtë urë komunikimi, por me shpjegimet që shkroi mbi librat e Aristotelit, i dha një shtysë kësaj trashëgimie të madhe dhe ua ktheu dinamizmin shkencor shkencave të Greqisë së lashtë.

Shkencat racionale të përhapura në qytetërimin islam, megjithëse kishin formën dhe përmbajtjen e tyre të veçantë dhe konflikti midis mbështetësve të tyre nuk mund të reduktohet në konfliktin e ndonjë prej rrymave të ngjashme në vende të tjera, megjithatë ato nuk u larguan nga ndikimi e shkencave iraniane, greke dhe siriake.

Shkollat dhe qendrat që kanë ekzistuar në vendet islame deri në themelimin e Dar al-Hikmas së Bagdadit kanë luajtur një rol jashtëzakonisht të rëndësishëm në ndikimin e këtyre shkencave tek njëra-tjetra. Farabiu ka pasur një marrëdhënie të ngushtë dhe njohje të mjaftueshme me disa prej këtyre qendrave. Johanna ibn Hajlan, Matta ibn Junus dhe Ibrahim Mervazi kanë luajtur një rol aktiv në transferimin e njohurive nga këto qendra në Bagdad, dhe nëse marrim parasysh se dy nga këta të tre ishin profesorë të Farabiut, do të kuptohet më mirë nevoja për t'u kushtuar vëmendje këtyre qendrave të rëndësishme për transferimin e njohurive.

Mund të thuhet se qendra shkencore e Aleksandrisë ka qenë qendra më e rëndësishme që ka luajtur një rol në procesin e transferimit të dijeve në këtë epokë apo rreth kësaj epoke. Kjo qendër, ndoshta është themeluar në kohën e Ptolemeut I, sundimtarit të Egjiptit dhe ka qenë seriozisht aktive deri në vitin 100 hixhri, në kohën e Omer bin Abdul Azizit. Pikërisht kjo qendër, si një nga trashëgimtarët e parë të qytetërimit athinas dhe një nga qendrat e takimit të ideve shkencore dhe filozofike të Perëndimit dhe të Lindjes, ka futur në shoqërinë islame shkenca të ndryshme. Njerëz si Euklidi dhe Arkimedi, apo Ptolemeu, mjeku i famshëm, apo edhe Herofili, madje edhe Galeni, u ndikuan në njëfarë mënyre nga qendra shkencore e Aleksandrisë ose dolën prej saj.

Në fushën e filozofisë dhe të urtësisë, gjithashtu, kjo qendër ka parë emra të mëdhenj, duke përfshirë Filonin e Aleksandrisë, Amonius Sakasin, themeluesin e filozofisë neoplatonike dhe studentët e tij të shumtë, Plotinin, autorin e Eneadës (nga greq. ennea, tregon numrin nëntë), si dhe Origjenin dhe Porfirin.

Ky grup filozofësh, të cilët njihen si neoplatonistët e Egjiptit, patën një kontribut të madh në transferimin e filozofive greke, veçanërisht të filozofisë së Platonit, në botën islame dhe atë të krishterë.

Konkurrenca e tyre me neoaristotelasit e krishterë gjithashtu ka kontribuar gjithmonë në saktësinë e tyre intelektuale dhe filozofike, pasi neoaristotelasit, duke u fokusuar gjithashtu në logjikën, natyralizmin dhe provat aristoteliane në rajonet fqinje, veçanërisht në Azarabadegan dhe Merv, si dhe shkollat iraniane aktive në Mesopotami, e mbajtën gjallë trashëgiminë Aristoteliane dhe i hapën rrugën lidhjes së saj me kulturën zoroastriane, atë të krishterë dhe kulturën islame.

Duhet theksuar se megjithëse rrethi shkencor i Aleksandrisë ishte aktiv vetëm deri në fund të shekullit të parë hixhri, ndikimi i tij në botën islame ishte gjithmonë i vazhdueshëm. Biblioteka e famshme e Aleksandrisë, e cila sipas disa transmetimeve u dogj një ose dy herë, ishte vetë zanafilla e një pjese të rrjedhës së transferimit të dijes në botën islame. Pas rrethit shkencor të Aleksandrisë, duhet përmendur rrethi shkencor i Antiokisë, sepse me rënien e Aleksandrisë, trashëgimia shkencore e atij rrethi u transferua në Antioki rreth vitit 100 hixhri.

Kjo qendër e fundit, e cila ka qenë aktive deri në kalifatin e Mutevekkilit abasid, ka përfituar nga mësues si Ebu Is'hak Ibrahim Kuvejri, Johanna bin Hajlan dhe Ibrahim Mervazi dhe për këtë arsye, Farabiu mund të konsiderohet si më i ndikuari nga kjo qendër, sepse Ebu Bashar Matta bin Junus, i cili ishte mësues i Farabiut, ishte një nga nxënësit e Ibrahim Kuvejrit.

Një qendër tjetër e rëndësishme shkencore është Harrani, i cili u promovua si një nga qendrat e rëndësishme të kulturës greke dhe më pas të kulturës aramaike që nga koha e sundimit të Aleksandrit. Kjo qendër shkencës, ku lulëzimi i letërsisë dhe i përkthimeve siriake ishte veçanërisht mbresëlënës, i kushtoi vëmendje të madhe matematikës, astronomisë dhe filozofisë.

Sipas raportit të Mes'udiut në librin "El-Tanbijh uel-Ishraf", qendra shkencore e Antiokisë u transferua në Harran gjatë kohës së Mutavekkilit abasid. Një pikë shumë e rëndësishme në lidhje me qendrën e Harranit është se Farabiu e kuptonte atë shkollë, edhe pse nuk është e qartë nëse kjo ka ndodhur para se të hynte në Bagdad apo më pas.

Faleminderit që qëndruat me ne. Deri në një program tjetër nga koleksioni i programeve rreth vështrimit mbi kohën, jetën dhe trashëgiminë e përhershme të Farabiut në botën islame, ju lëmë nën përkujdesjen e Zotit.