ګلونو اوریدونکو سلامونه د تاریخ له یوې بلې پاڼې سره مو په خدمت کې یوو نن د اتبار ورځ د دیارلس سوه پينځه نویم کال د لړم د میاشتې دیرشمه نیټه ده چې د 1438 هجری قمری کال د صفرې یا چورۍ دمیاشتې له شلمې او د دوه زره شپاړسم کال د نومبر هم له شلمې نیټې سره برابره ده . په دغه ورځ په تاریخ کې ځینو واقع شویو پیښو ته مو پام غواړو.

۱۳۷۷ کاله پخوا  په دې ورځ  د  یو شپيتم هجري قمري کال د صفرې په شلمه ، د رسول الله مبارک د ګران لمسي حضرت امام حسین او دهغه د  وفادارو اصحابو او کورنۍ د  غړو د شهادت څلویښتي ولمانځل شوه . په همدغه کال د محرم په لسمه حضرت امام حسین علیه السلام  او د هغه دوه اویا ملګري د یزید دسپایانو  په وړاندې  ودریدل او په یو نابرابره جنګ کې په مظلومانه ډول شهیدان شول  او کورنۍ یې په بند لاړه . هر کال د دغه پیښې له تیریدو څلویښت ورځې ورسته د اربعین یا څلویښتۍ په نوم په یو لړ مراسمو کې د عاشورا د حماسې یاد لمانځل کیږي  او د اسلامی د لوړو معارفو او د رسول الله مبارک (ص) د سیرت د ژوندي کولو په لاره کې د هغوي  د شهادت او قربانۍ د لوی مقام درنښت کیږي.  همداراز د یو روایت له مخې د شهیدانو دسردار امام حسین د شهادت په  څلویښتمه ورځ د هغه حضرت  کورنۍ د یزید د  اسلام ضد  ماهیت او د امام  حسین د پاڅون د حقانیت له ښکاره کولو وروسته  کربلا ته ورسیدله . د همدغه روایت له مخې  دغه قافله هلته د پیغمبر له قدرمن صحابي جابر بن عبدالله انصاري  او څو نورو اصحابو سره مخامخ شوه چې هغوي هم د امام حسین د څلویښتۍ لمانځلو ته راغلې وو او په ډیر غم  او د عزادارۍ  او ماتم په کولو سره یې دهغه شهید امام او نورو شهیدانو یاد ولمانځه .

 ×××××××××××××××××

د سل درې ویشت کاله مخکې د  ۱۳۱۵ کال د صفرې په شلمه نیټه  د اسلامی نړۍ لوی عالم ایت الله العظمی مرعش نجفي  په نجف اشرف کې وزیږیده . د هغه پلار سید شمس الدین محمود مرعشي د خپل وخت  له فقیهانو و . سید شهاب ادلین د اسلامي علومو د مقدماتو له زده کړې وروسته  په نجف کې  د آقا ضیاء الدین عراقي او شیخ احمد کاشف الغطاء د فقې او اصولو د خارج په درس کې حاضر شو  هغه په اوه ویشت کلنۍ کې د اجتهاد درجې ته ورسیده . مرعشي په نجف  کاظمین، کربلا ، سامرا ، قم تهران  او کرمانشاه کې سبق ووایه  او د میرزا ابوالحسن طبا طبایي  بروجردي ، میرزا حسین فقه سبزواري ،  حاج شیخ مرتضی طالقانی، شیخ عبدالکریم حائری یزدی، او محمد علی شاه آبادی په شان استادانو له محضره یې ګټه پوته کړه . هغه د تقلید له ځینو مراجعو د  اجتهاد  اجازه لاسته راوړه  چې پهغوي کې د ځینو نومونه دا دي : آقا ضیاء عراقی، سید ابوالحسن اصفهانی و شیخ عبدالکریم حایری یزدی. دهغوي یو حدمت  د علمیه حوزو یعنې دیني مدرسو جوړول وو چې  چې په کې مهدیه مدرسې او شهابیه مدرسې ته اشاره کولش یو .  دهغوی یو لوی یادګار، د ایت الله مرعشي کتابتون دی چې  د ایت الله مرعشي په خپله خرچه  په دیارلس سوه څلور څلویښتم کال کې په قم کې جوړ کړی شو او اوس پراخ شوی دی . دغه کتابتونه تر  دوه نیمو لکو زیات چاپ شوې کتابونه  او   یو دیرش زره لاس نسخې  لري . ایت الله مرعشي د ۱۴۱۱ کال د صفرې په اومه  په قم ښار کې وفات شو .

 ××××××××××××××××

یو سل شپږ کاله پخوا د نولس سوه لسم کال د نومبر په شلمه نیټه

د روسیې لیکوال  لئون ټولسټوی (Leo Tolstoy ) وفات شو  هغه  په ۱۸۲۸ کال کې  زیږیدلی و او ډیر زر یې مور او پلار له لاسه ورکړل . هغه په اروپایی ټولنو کې مطالعې او سفر ته مخه کړه ،  په دغه سفرونو کې دهغه مشاهداتو هغه د لویدیځ له مادي تمدنه سخت بیزاره کړ  دغه روسی لیکوال د ماشومانو تعلیم او تربیت ته ډیر پام کاوه  او د ټولنې له محرومو او بې وزله کسانو سره په مرسته کولو کې فعال و .  له هغه ډیر اثار پاتې دي چې  پکې دهغه مشهور  ناول  «جنگ او سوله» ، « قیامت» او « د ماشومتوب دوران» ته اشاره کولی شو .

 ××××

شپږ نوي کاله پخوا د نولس سوه شلم کاله د نومبر په شمله نیټه  د انګلستان د استعمار په خلاف د عراق د خلکو لوی پاڅون ماته وخوړه .  له لومړي نړیوال جنګ او د عثماني سترواکۍ له   ماتیدو وروسته  د فرانسې  او انګلستان دولتونو په مینځني ختیځ کې  ددغه سترواکۍ سیمې په خپلو کې وویشلې . پر دې اساس انګلستان د ټول عراق کنټرول  په لاس کې واخسته  خو له هماغه پیله د دغه هیواد د  مسلمانو خلکو له  مقاومت سره مخامخ شو . د عراق د خلکو پاڅون د نولس سوه شلم کال  د جون په دیرشمه  د اسلام د لویو عالمانو او روحانیونو په مشرۍ پیل شو  او هدف یې د انګلستان د نیواکګرو ویستلو  او د اسلامي اصولو په اساس د یو خپلواکه حکومت جوړول وو.  د عراق خلکو او عالمانو په دغه پاڅون کې ډیرې میړانې وښودلې  خو اخر د انګلستانیانو له خوا وځپل شول او د عراق د ډیرو خلکو وژل کیدو دغه  پاڅون   له ماتې سره مخامخ کړ .

96 سال پیش در چنین روزی، بیستم نوامبر سال 1920 میلادی:

 ××××××××××××××

پینځه نوي کاله پخوا  د ۱۳۰۰  کال د لړم په شلمه ، د امریکا  سټینډرډ آیل شرکت ته د ایران د شمال د تیلو د امتیاز د سپارلو لایحه   تصویب شوه . د ایرن دولت د احمد قوام السطنة د  صدارت په موده کې  یوه لایحه برابره کړه  چې پر اساس یط د ایران له تیلو د استفادې امتیاز  د امریکا  سټینډرډ آیل شرکت ته ورکول کیده . د  دولت او پارلیمان تر مینځ د دغه موافقې په اساس  دغه لایحه په پټه تصویب شوه چې  شوروي او انګلستان پکې لاسوهنه ونه کړي.  د شمال د تیلو د سپآرلو  علت له مالي ګټو ورتیر  په بهرني سیاست کې د انډول   رامینځته کول وو او د ایران دولت  غوښتل یو دریم هیواد هم په ایران کې اقتصادي فعالیت پیل کړل . ددغه لایحې له تصویبه دوه ورځې وروسته  د شوروي  د دولت اعتراضونه پيل شول  او د ایران خارجه وزارت ته په یو یادښت کې یې خپل سخت اعتراض چې په حقیقت کې د الټی میټم حکم یې درلود   څرګند کړ . د  شوروي د دولت په اعتراض پسې د انګلستان دولت هم د ایران  حکومت ته یو یاددښت ورکړ  او په دې خبره یې  اعتراض وکړ. شوروی د خپل اعتراض په ترڅ کې  له ایران سره د تیلو د پخوانۍ معاهدې د اجرا غوښتنه کوله  خو دې ته په پام سره چې دغه چاره  د اساسي قانون په خلاف ترسره شوط وه د پارلمان غړي د شوروي او انګلستان د اعتراضونو په وړاندې ودریدل او د هغوي الټي میټم ته یې څه پام ونه کړ.

 ××××

اوه دیرش کاله پخوا د  ۱۳۵۸ کال  د لړم په دیرشمه   اوسمهاله لوی شاعر محمد حسین جلیلی وفات شو .  په بیدار مشهور محمد حسین جلیلی کرمانشاهي د کرمان شاه د علمیه حوزې د مشر ایت الله هادی کرمانشاهی زوی و  هغه اول څو کله د نویو علومونو په زده کولو کې تیر کړل  او بیا یې له خپل پلار او علامه حیدر قلی، سردار کابلی او آزاد همداني سره د اسلامي مذهبي علومو زده کړه پیل کړه .  او د عربو ادبیات ، فقه ، حدیث او فلسفه یې زده کړه .  محمد حسین جلیلي د خپلو مطالعاتو د بشپړولو لپاره  په دیارلس سوه اتلسم  کال کې  تهران ته راغلی او په  معقولو او منقولو علومو کې یې لیسانس یا د ایم ای ډګري واخسته ، جلیلی کرمانشاهی بیا خپل زیږنځای ته ستون شو  او  په لیسو کې یې د ادبیاتو په تدریس پیل وکړ .  جلیلي یو تکړه شاعر و  او په شعر کې یې د لرغونو استادانو د سبک پیروي کوله  هغه غزل ډیر ښه وایه  او شعر یې خوږ او  له خاص لطفه برخمن و .  له هغه یوشمیر اثار پاتې دي چې کرمانشاهان باستان، تاریخ سلسله سلجوقی و ابکارالافکار  او داسې نور پکې شامل دي.  محمد حسین  جلیلی کرمانشاهي  اخر د ۱۳۵۸ کال  د لړم په وروستیو کې  په شپيته کلنۍ کې وفات شو .

 ××××××

دوه دیرش کاله مخکې د نولس سوه څلور اتیایم کال د نومبر په شلمه نیټه  د پاکستان انقلابي شاعر فیض احمد فیض وفات شو . هغه په نولس سوه یوولسم کال کې زیږیدلی و او  په عربۍ او انګریزۍ کې یې  ایم کړې وه .  فیض  یوه موده په پوځ کې و او سره له دې چې لوړو درجو ته ورسیده خو استعفا یې ورکړه .  هغه په اردو او  انګریزۍ ژبه د څو پاکستانیو خپرونو  ایډیټر هم و . او درې کاله یې د دغه هیواد د هنري شورا وزارت  په غاړه درلود . دغه پاکستاني شاعر چپې ګروهنې لرلې او په خپلو شعرونو کې یې د خلکو کړاونه او د دردونه انځورول .  فیض په نولس سوه دوه شپيتم کال کې د لینن د سولې جایزه وګټله   د هغه له کتابونو « نقش فریاد » ، « دست صبا » ، « فرهنگ پاکستان » و « نسخه های وفا » ته اشاره کولی شو .

پای۔