Hamjambo wapenzi wasikilizaji na karibuni kujiunga nami katika makala hii ambayo huangazia baadhi ya taarifa katika uga wa sayansi, tiba na teknolojia nchini Iran na maeneo mengine duniani. Ni matumaini yangu kuwa mtaweza kunufaika.

Upandikizaji wa viungo kutoka kwa watu watatu walioaga dunia umefanyika kwa mafanikio katika hospitali moja katika mji mkuu wa Iran, ikiwa ni mafanikio ya kwanza kama hayo katika Asia Magharibi, baada ya waliojitolea kutoa viungo hivyo kufariki.

Hayo yamedokezwa na Daktari Sam Zeraatian-Nejad Davani, Profesa Msaidizi wa Idara ya Upasuaji wa Moyo na Mishipa ya Upasuaji Mkuu, Shule Kuu ya Tiba ya Hazrat-e Rasool yenye uhusiano na Chuo Kikuu cha Sayansi ya Tiba cha Iran.

Davani alisema kuwa wakati upandikizaji wa viungo baada ya kifo cha moyo au kifo cha ubongo umefanywa kwa miaka kadhaa nchini Iran, upandikizaji wa viungo kutoka kwa wagonjwa ambao walithibitishwa kuwa wamekufa umefanyika kwa mara ya kwanza nchini Iran na Asia Magharibi.

Davani alisema viungo muhimu ikiwa ni pamoja na figo, ini, kongosho, matumbo, na vali ya moyo vilitolewa kutoka kwa wafadhili watatu.

Wakati baada ya kifo, wingi na ubora wa viungo vinavyopatikana kwa ajili ya kupandikizwa vitaathiriwa vibaya lakini utumizi wa cartridge ya haemoperfusion hupelekea viungo kudumu kwa ajili ya kupandikiza.

Utaratibu huo umeidhinishwa na Jumuiya ya Mashariki ya Kati ya Kupandikiza Kiungo, aliongeza.

Mpango wa utafiti umeundwa kutambulisha utaratibu wa kutumia kibodi cha haemoperfusion (HA380) kwa vyuo vikuu vingine vya sayansi ya matibabu nchini ili kuokoa maisha ya watu ambao wako kwenye orodha za kusubiri za kupandikiza, aliongeza.

Kulingana na Chuo Kikuu cha Iran cha Sayansi ya Tiba uhusiano wa umma katika kipindi cha miaka mitano iliyopita, baadhi ya upasuaji 700 wa upandikizaji ulifanyika katika vituo vya upandikizaji vya chuo hicho.

@@@

Mashindano kitaifa ya Akili ya Mashine au Artificial Intelligence (AI) hufanyika kila mwaka nchini Iran kwa lengo la ukuzaji wa teknolojia na uundaji wa kazi unaotegemea maarifa.

Mwaka huu, mashindano hayo ya miezi kadhaa yalianza Septemba 10 na washindi watatangazwa Mei 3, 2023.

Mashindano haya yameandaliwa na Wakfu wa Kitaifa wa Wasomi kwa ushirikiano wa kundi la vituo na taasisi zinazohusiana na maendeleo ya teknolojia na uundaji wa ajira unaotegemea elimu, pamoja na Chuo Kikuu cha Shahid Beheshti, Taasisi ya Utafiti ya Teknolojia ya Habari na Mawasiliano, Wizara ya Kazi, Mtandao wa Kitaifa wa Soko la Teknolojia, pamoja na Maonyesho ya Innotex na kwa msaada wa sekta binafsi.

Mafunzo na kuwezesha vipaji bora, kusaidia mafanikio hadi uzalishaji, kuanzisha mawasiliano kati ya sekta ya matibabu na uhandisi, pamoja na kuongeza kasi na kuingia teknolojia zinazoibukia katika sekta ya afya, na kuvutia na kuajiri watu waliochaguliwa katika sekta zinazohusiana ni kati ya malengo malengo mengine ya kuanzisha Mashindano ya tuzo ya kila mwaka ya AI.

Timu tofauti na watu binafsi watashindana katika uwanja wa akili ya mashine katika dawa, na washindi watapata zawadi za pesa.

Ramani ya maendeleo ya AI iliandaliwa mnamo Januari baada ya mwaka wa kazi ya kisayansi kwa ushiriki wa takwimu za kitaaluma na viwanda kutoka kwa sekta ya umma na sekta binafsi.

Kulingana na hifadhidata ya Nature Index Iran ni ya 13 kati ya nchi zinazoongoza katika uga wa Akili ya Mashine au Artificial Intelligence (AI).  

@@@

Shirika la afya la Umoja wa Mataifa Duniani WHO mapema Disemba lilizindua ripoti ya mwongozo mpya wa, “Nini kiinachofanya kazi ili kuzuia ukatili dhidi ya watoto mtandaoni”, ripoti ambayo inatoa njia za kushughulikia wasiwasi unaoongezeka duniani kote wa kuwaweka watoto salama mtandaoni, kwa kuzingatia aina mbili za ukatili mtandaoni.

Kwa mujibu wa ripoti hiyo aina mbili za ukatili zinazomulikwa ni "mosi ukatili wa kingono kwa watoto ikiwa ni pamoja na kuwarubuni kujenga urafiki, unyanyasaji kupitia picha za ngono, na aina ya pili ni kuwaumiza na kuwadhalilisha mtandaoni kwa kutumia mfumo wa uonevu, kuwaandama mtandaoni, udukuzi na wizi wa utambulisho." 

Ripoti hiyo ya WHO inapendekeza "kutekeleza programu za elimu shuleni ambazo zina vipindi vingi, kuchagiza mwingiliano kati ya vijana na kushirikisha wazazi."

Pia inaangazia haja ya kuboresha maeneo kadhaa ikiwa ni pamoja na program zaidi za kuzuia ukatili ambazo zitajumuisha taarifa za hatari zilizoko mtandaoni lakini pia kuzuia ukatili nje ya mtandao kutokana na mwingiliano wa matatizo haya na mbinu zake za kawaida za kuyazuia.

Suala lingine ripoti imetaka ni kuweka msisitizo mdogo wa hatari ya watu wasiofahamika kwa watoto kwani inasema wageni au watu wasiofahamika kwa wtoto sio sababu pekee au hata wahalifu  wakuu wa ukatili dhidi ya watoto  mtandaoni.

Zaidi ya hayo imetaka mkazo uweke zaidi juu ya kufahamiana na wahalifu rika, ambao wanawajibika kwa makosa mengi.

Na mwishio imetaka  kuzingatia zaidi kuwapa ujuzi wa uhusiano mzuri, kwa kuwa kutafuta mahaba na urafiki ni vyanzo vikuu vya uwezekano wa kuathiriwa na ukatili mtandaoni.

Ripoti hiyo imehitimisha kwa kusema kuwa ukatili ni kichocheo kikuu cha afya duni duniani, moja kwa moja kupitia majeraha ya kimwili na kisaikolojia unayosababisha na kwa njia isiyo ya moja kwa moja kupitia athari zake kwa familia, jamii na jumuiya.

Pia imesisitiza kuwa ukatili wa mtandaoni dhidi ya watoto ni aina ya unyanyasaji wenye sumu hasa kwa sababu ya uwezo wake wa kuathiri ukuaji wa kawaida wa mtoto, na hivyo kusababisha maisha duni ya afya ya kimwili na kiakili.

 @@@

Je ni kwa vipi teknolojia ya nyuklia inaweza kuleta tofauti katika uzalishaji wa chakula wakati huu ambapo janga la tabianchi linazidi kugonga vichwa vya watu na kubisha hodi kila uchao?  

Baadhi ya watu wakisikia nyuklia kinachowajia kichwani ni mabomu ya nyuklia, lakini nchini Kenya, wanasayansi na wakulima wanaelezea kwa maneno yao wenyewe vile ambavyo sayansi ya nyuklia inasaidia kupambana na uhaba wa chakula na maji. Kuanzia uzalishaji wa mbegu mpya zinazohimili ukame hadi teknolojia za kutambua ni muda gani muafaka kumwagilia mazao. Utaalamu huu unafanyika kwa msaada wa shirika la Umoja wa Mataifa la nishati ya nyuklia, IAEA .

Miriam Kinyua, Profesa wa uzalishaji wa mimea katika Chuo Kikuu cha Eldoret nchini Kenya anasema mabadiliko ya tabianchi yameleta changamoto kubwa katika kilimo cha ngano. Mathalani anasema,“magonjwa mapya ambayo hatukuwa tumezoea yameibuka. Na maji yatokanayo na mvua nayo ni changamoto kwa sababu ni kidogo na yanapatikana wakati usio sahihi.” 

Changamoto hii ililazimu Profesa Kinyua na wenzake kuingia maabara ambapo anasema, “tuliibeba changamoto hiyo na tukaamua kutumia teknolojia ya nyuklia kuzalisha aina mpya ya mbegu ya ngano ambayo inastahimili ukame hali kadhalika inaweza kuhimili aina mpya ya magonjwa. Ijapokuwa ilituchukua miaka mitatu na nusu, tuliweza kupata aina mpya ya mmea ambao unavumilia ugonjwa mpya wa ukuvu kwenye shina na pia unahimili ukame.” 

Mbegu hiyo mpya ingawa kwa muonekano inafanana na mbegu za kawaida, ilipatiwa jina Eldo Mavuno. 

Kwa mujibu wa Profesa Kinyua “mahitaji ya mbegu hii ni makubwa na hatuwezi kutosheleza mahitaji ya wakulima. Nadhani katika siku zijazo, mbegu hii itakuwa imepandwa katika eneo kubwa.”   

Profesa Kinyua anaendelea kusema wakulima hawahitaji mbegu bora pekee, bali pia mbegu hiyo bora lazima ipandwe kwenye udongo wenye rutuba, hali kadhalika wawe na maji ya kutosha. 

Changamoto hiyo nayo tayari inashughulikiwa na shirika la utafiti wa kilimo na mifugo nchini Kenya. Jane Akoth, mwanafunzi huyu wa shahada ya uzamivu akiwa maabarani anasema, “kazi yangu hapa ni kusaka mbinu bora zaidi ya kilimo ambayo inaweza kutumiwa na wakulima kwenye maeneo yenye uhaba wa maji. Tunatumia teknolojia ya nyuklia kutathmini aina mbalimbali za kilimo ambazo zinaweza kutumiwa na wakulima. Tunaweza kufahamu ni mbinu ipi ya upandaji mazao inapoteza maji mengi kuliko nyingine. 

Dkt. Kizito Kwena kutoka shirika la Kenya la utafiti wa kilimo na mifugo anasema, “teknolojia kama vihisishi vya unyevunyevu na virutubisho humuwezesha mkulima kutambua wakati wa kumwagilia maji, na wakati gani asimwagilie na hivyo kuwawezesha kutumia vyema maji waliyo nayo.” 

 Kwa mujibu wa IAEA, teknolojia ya mbegu bora na matumizi ya maji imesaidia wakulima kuongeza mapato kwa asilimia 30 na kupunguza matumizi ya mbolea kwa asilimia 20.