نن د دوشنبې ورځ، د دیارلس سوه پینځه نوېم هجري لمریز کال د لړم د میاشتې دریمه نیټه ده چې د څوارلس سوه اته دیرشم هجري قمري کال د محرم الحرام د میاشتې له دوه ویشتمې او د دوه زره شپاړسم میلادي کال د اکتوبر د میاشتې له څلورویشتمې نیټی سره برابره ده.

««««««««««««

نهه سوه اته اویا کاله پخوا، د څلور سوه شپیتم هجري قمري کال د محرم الحرام په دوه ویشتمه نیټه، په شیخ الطائفه مشهور داسلامي نړۍ ستر فقیه،عالم او محدث شیخ محمدبن حسن طوسي وفات شو . هغه په درې سوه پینځه اتیایم قمري کال کښې  د ایران په شمال ختیځ طوس ښار کښې وزیږید  او له مقدماتې زده کړو وروسته عراق ته ولاړ.  هغه په دې ښار کښې د شیخ مفید او سید مرتضی علم الهدی  په څیر د اسلام له سترو عالمانو درس زده کړ او څه موده وروسته یې د علم او پوهې لوړې درجې ترلاسه کړې  اووروسته یې تدریس ته مخه کړه . شیخ طوسي له کلونو وروسته  د عراق په نجف ښار کښې د علمیه حوزي بنسټ کښیښود. دغه دیني مرکز زر کلن لرغونتوب لري  او د اسلامي علومو د زده کولو یو ستر مرکز دی . له شیخ طوسي د قرآن د تفسیر،فقهې ، د فقهې د اصولو  ، اخبار او حدیثو په زمینه کښې ډیر ارزښتمن آثار او لیکنې پاتې دي . د شیخ طوسي د تفسیر  التبیان کتاب لس برخې او یوه سریزه لري او د قرآني علومو او تفسیر په هکله دی  او زیاترو څیړاندو په اعتراف هغه تفسیر دی چې ډول ډول قرآني علوم پکښې شاملیږي. له دی  سربیره  شیخ طوسي  د حدیثو په علم کښې ماهر استا‌ذ ؤ  او د دغه علم د تدوین یومخکښ بلل کیږي  او د هغه دوه کتابونه تهذیب  او استبصار د فقهې د اصولو او د شیعیانو د حدیثو اصلي سرچینې دي.

««««««««««««

یو سلو دوه نوي کاله  پخوا،  د  دولس سوه درېم هجري لمریز کال د لړم د میاشتې  په  دریمه  نیټه، د ایران  د فتح  علی شاه زوئ او ولیعهد عباس  میرزا   مړ شو.  هغه  د قاجار  یو شهزاده  او د آذربایجان  والي  ؤ  چې  په  یوولس سوه اته شپیتم هجري لمریز کال  کښې  د آمل   ولسوالۍ د لاریجان سیمې په شا او خوا  کښې  زیږیدلی  ؤ.  هغه  د قاجار یو خورا ښکلی او خوشنام شهزاده  دی چې  په  هغو پيښو کښې چې  په ایران  د هغه د پلار  د اووه دیرش کلنې  باچایۍ  په  دیرشو کلونو کښې  وشوې،  مهم  او د لومړۍ  درجې  رول  درلودلی دی.  د هغه په  اقداماتو کښې   اروپا ته  د محصیلینو  لیږل، په  پوځ  کښې  اصلاحات،  د ایران  د لیدو لپاره  اروپایانو  ته  بلنه او همداراز  له روسانو سره  په جنګ  کښې د ایران  د پوځ  قومانداني  شامله وه.  عباس  میرزا  د خپل ژوند په  وروستیو  کښې  په  عبادت  او  دعاګانو لګیا شو  او  په  ورځې کښې به  دوه  ځله   د حضرت امام  رضا (ع) حرم  ته    پیاده  تلو  او  بالاخره  په  شپږ څلویښټ کلنۍ کښې   وفات شو  او د هغه  د  مرګ  په  وخت  د  هغه  د  وصیَت په  اساس  د حضرت امام رضا (ع)  د حرم  په  شا او خوا  کښې  خاورو ته وسپارل  شو.

««««««««««««

درې نوي کاله  پخوا،  د  دیارلس سوه دویم هجري لمریز کال  د لړم  د میاشتې په  دریمه  نیټه، د احمد  شاه  قاجار لخوا  رضا خان  میر پنج   د  ایران  صدارعظم وټاکل شو. کله چې  مشیرالدوله د احمد شاه قاجار لخوا صدراعظم  منصوب  شو، نو  رضا خان  د حکومت په کابینې کښې  د جنګ   د وزیر په  توګه شتون  درلود. څه  موده  وروسته یې ، رضا خان  چې  د لا زیات  قدرت لپاره  په  فرصت  پسې  ؤ، لومړی  وزیر  وګواښه  او  د هغه  د ویریدا  او ورپسې  يې  د استعفی  ورکولو لاملونه  را ولاړ کړل. مشیرالدوله  هم  پوهید چې د لښکر  له  قوماندان  او د هغه  له  پلویانو سره  به  په  یوه  څنګ کښې  د پاتیکیدو وړتیا ونه لري، نو ځکه  د تلې د میاشتې  په  وروستیو کښې  احمد شاه  ته  ورغی  او هر ترتیب سره  چې  وو،  هغه  يې  راضي کړ  څو د هغه  استعفی ومني. باچا  د  هغه  استعفی منلو ته  مجبوره  شو  او  د آيت ا... سید حسن مدرس  او د هغه  د ملګرو  له  مخالفت  سره  سره  يې   د  دیارلس سوه دویم هجري لمریز کال   د لړم  په  دریمه  نیټه،  د لښکر  قوماندان  د  رئیس الوزرا  په توګه  معرفي او منصوب  کړ  او له یوې اونۍ وروسته  پخپله اروپا ته روان شو.  له ایرانه  د احمد شاه  قاجار  په  وتلو سره  رضا خان  هرکاره  شو  او له  دې وروسته يې  په دماغو کښې  د حکومتي نظام  د بدلولو  مقدمات  برابر کړل.  احمد شاه  په داسې حال کښې چې  له هیواده  تلو،ویې ویل  چې  نه پوهید د هغه  د بیرته  ستنیدا خیال يې نه کیږي  او په دغه سفر کښې به  تاج  او  تخت  له  لاسه  ورکړي  او رضا میر  پنج  به  د یوه  بل  حکومت  بنسټګر  شي.

««««««««««««

یو اویا کاله پخوا، د نولس سوه پینځه څلویښتم ميلادي کال د اکتوبر په څلورويشتمه نيټه، د ملګرو ملتو اداره  د يوې  ډيرې سترې  نړيوالې ادارې په  توګه  د ملتونو د ټولنې چې د دوو نړيوالو جنګونو ترمينځ  وختونو کښې يې  فعاليت  کاوه، ځائ ونيوه. په دويم نړيوال جنګ کښې د متفقينو  حکومتونو يعني امريکې، شوروي، برطانيې او فرانسې استازيو د دغه جنګ په دوران کښې په يو لړ خبرو اترو کښې د ملګرو ملتو د جوړولو مقدمات  برابر  کړي  وو. بالاخره په امريکه کښې په سان فرانسيسکو کانفرنس کښې  د  نړۍ  د پنځوسو هيوادونو استازيو د دغې ادارې تاسيس او اساسنامه  تصويب  کړه. د ملګرو ملتو مرکزي  دفتر  په  نيويارک  کښې   دی او شپږ اصلي ارکان  لري  چې  په  دا  ډول  دي:  عمومي اسمبلي، د امنيت شورا، اقتصادي او اجتماعي شورا، د قيموميت شورا، د عدليې نړيوال ديوان  او  دبيرخانه.

د ملګرو ملتو عمومي سیکتر د امنيت د شورا په سپارښتنه او د عمومي اسمبلۍ په  تصويب  سره  غوره کيږي. د ملګرو ملتو د تاسيس اهداف  هغه ډول چې په منشور کښې يې راغلي دي، د نړيوالې سولې او امنيت ساتنه، د ملتونو ترمينځ د دوستانه اړیکو  پراختيا، د  اقتصادي، اجتماعي او کلتوري  مسائلو هواري  او همداراز  د  بشري  حقوقو او  بنيادي  ازاديو احترام ته د هڅولو لپاره نړيوالې ملګرتياوې دي. که څه هم ملګرو ملتو په ځينو زمينو کښې برياليتوبونه درلودلي دي خو د امنيت په شورا کښې د پيځو هيوادونو يعني امريکې، روسيې، فرانسې، برطانيې او  چين  لپاره  د  ویټو د  حق  شتون  د دې  سبب شوئ دی  چې  دغه  شورا  د  ملګرو ملتو  د  اصلي رکن  په  توګه  د ويټو د حق  لرونکو په  تيره  بيا  د امريکې  د سياستونو تابعه وي. دا په  داسې  حال کښې دي چې د دغې ادارې عمومي اسمبلي چې ټول غړي هيوادونه پکښې شامل  دي، دومره  څه  اختيارات  نلري. په  ملګرو  ملتو کښې د هيوادونو ترمينځ  دغه  تبعيض او  بې  انصافي  نه  يوازې   د دغې ادارې کارنده توب کم کړی دی بلکې د زياترو هيوادونو اعتراض يې هم راپارولی  دی.

««««««««««««

او له  ننه شپاړس کاله  پخوا، د دیارلس سوه نهه اویایم هجري لمریز کال  د  لړم د میاشتې  په  دریمه نیټه، د ایران  یو  شاعر  او  ترانه  غږونکی  فریدون مشیري  وفات شو.  هغه  د دیارلس سوه پینځم هجري لمریز کال  د وږې د میاشتې  په  دیرشمه  نیټه،  په تهران کښې زیږیدلئ ؤ.  مشیری  د شعر  ویل  هماغه ځوانۍ یعني په کابو پینځلس کلنۍ کښې  پیل کړل. د هغه  د شعرونو لومړنۍ ټولګه د هغه په اته ویشت کلنۍ کښې  په (تشنه  توفان)  نامې سره  د محمد حسین  شهریار او علی  دشتي  په سریزې سره  په  دیارلس سوه څلور دیرشم  هجري لمریز کال کښې چاپ  شوه .د هغه   خورا مشهور اثر (کوچه) نومیږي  چې  د دیارلس سوه نهه دیرشم هجري لمریز کال  د غوايي  په  میاشتې  کښې  په  (روشنفکر) نومې اونیزې کښې چاپ  شو.  دا شعر  د فارسي  ژبې  یو خورا نوی، ښکلی  او عاشقانه  شعر  دی .  هغه په دیارلس سوه درې دیرشم هجري لمریز کال  کښې له  میرمن  اقبال  اخوان  سره  واده وکړ  او اوس يې د بهار او بابک په نامو سره  دوه بچیان په یادګار پريښودلي دي. مشیری تر کلونو کلونو پورې له ناروغۍ کړیده او بالاخره د دیارلس سوه نهه اویایم هجري لمریز  کال  د لړم  د میاشتې  په  دریمه نیټه،  په څلور اویا کلنۍ کښې  په  تهران  کښې  وفات  شو.

مترجم: ذیشان حیدر بنګش